Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελοοινική βιομηχανία και οι πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης

Η αλλαγή του κλίματος δεν είναι σημερινό φαινόμενο, παρατηρείται εδώ και πολλές δεκαετίες με τους επιστήμονες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις σημαντικές συνέπειες που επιφέρει στη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων.

Συγκεκριμένα, η Διακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιματικές Αλλαγές επισημαίνει ότι από τη Βιομηχανική Επανάσταση κι έπειτα έχουν αυξηθεί δραματικά οι συγκεντρώσεις των θερμοκηπικών αερίων, όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και το οξείδιο του αζώτου (NO₂), που είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο μέρος της θέρμανσης του πλανήτη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, η αύξηση της θερμοκρασίας για την περίοδο 2080-2099 σε σύγκριση με την περίοδο 1980 – 1999 αναμένεται να φτάσει, σε ετήσια βάση, στους 2.3 – 5.3^oC στη Βόρεια Ευρώπη ενώ στη Μεσόγειο, η θερμοκρασιακή αύξηση θα κυμανθεί στους 2.2 έως 5.1^oC (πηγή: «Κλιματολογικές αλλαγές, οι επιπτώσεις τους στην αμπελοκαλλιέργεια και το κρασί», Πρακτικά Ημερίδας, 2007, Θεσσαλονίκη). Ακόμα, οι επιστήμονες εντοπίζουν μία αυξητική τάση στη βροχόπτωση για τη Βόρεια Ευρώπη ενώ για την Ελλάδα παρατηρούνται σημαντικές μειώσεις για τις περισσότερες περιοχές, γεγονός που οφείλεται στην αυξητική τάση της αντικυκλωνικής κυκλοφορίας στην περιοχή της κεντρικής Μεσογείου.

Άλλα δυσμενή φαινόμενα που εμφανίζονται είναι η μείωση της μάζας των παγετώνων και κατ’ επέκταση η άνοδος της στάθμης των θαλασσών. Πιο αναλυτικά, η μείωση των παγετώνων θα προκαλέσει και μείωση της διαθεσιμότητας του νερού σε αρκετές περιοχές ενώ με την άνοδο της στάθμης, πολλές παράκτιες περιοχές θα βρεθούν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Τα παραπάνω, επηρεάζουν τον τομέα της γεωργίας και κάθε μορφής καλλιέργεια. Ειδικότερα, η αμπελουργία με την αλλαγή του κλίματος έχει βιώσει σημαντικές αλλαγές τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Για παράδειγμα, στη Γερμανία η αύξηση της θερμοκρασίας ωρίμασε τα σταφύλια φέτος τρεις εβδομάδες νωρίτερα απ’ ότι συνηθίζεται τα τελευταία 30 χρόνια (πληροφορίες από το Xinhua Net για το Γερμανικό Ινστιτούτο Οίνου και τον Ernst Buescher), ενώ στο Βέλγιο, οι αμπελουργοί είδαν το 2018 την παραγωγή τους να τετραπλασιάζεται σε σχέση με το 2006. Ακόμα, παρατήρησαν ότι παράγουν πλέον κρασιά με περισσότερη λιπαρότητα και μακρύτερη επίγευση σε σύγκριση με είκοσι χρόνια πριν (πληροφορίες από το Reuters και την δημοσιογράφο Julia Echikson).

Ωστόσο, μπορεί οι βορειότερες χώρες να χαίρονται με αυτές τις εξελίξεις και οι Βρετανοί να περηφανεύονται για τα ποιοτικά κρασιά που παράγουν, τα νέα για την Ελλάδα δεν είναι τόσο ευχάριστα. Κάποιες από τις βασικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για το ελληνικό κρασί συνοψίζονται παρακάτω:

• Έχει μειωθεί ο βλαστικός κύκλος της αμπέλου δηλαδή η περίοδος ανάμεσα στην έκπτυξη οφθαλμού και στον τρύγο και αυτό δύναται να επηρεάσει αρνητικά την παραγωγή βιομάζας και τη συγκέντρωση των αποθεμάτων των σταφυλιών. Αναλυτικότερα, η μετατόπιση του τρύγου νωρίτερα μέσα στο καλοκαίρι και η αναμενόμενη ξηρότητα, που επιφέρει η αύξηση της θερμοκρασίας, θα περιορίσει τη διαθεσιμότητα του νερού και επομένως θα μειώσει την απόδοση των αμπελιών.
• Μία δεύτερη συνέπεια της ανόδου της θερμοκρασίας είναι ότι επηρεάζει τη διαδικασία της ωρίμανσης. Η περιεκτικότητα των σταφυλιών σε μηλικό οξύ μειώνεται γρήγορα ενώ επιταχύνεται η συγκέντρωση των σακχάρων, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τις ανθοκυάνες, τον αρωματικό χαρακτήρα και το φαινολικό δυναμικό των σταφυλιών δίνοντας ένα κρασί μη ισορροπημένο.
• Μία ακόμη επίπτωση, θετική αυτή τη φορά για τη χώρα μας, είναι ότι έχει μειωθεί ο κίνδυνος του ανοιξιάτικου παγετού. Ωστόσο, σε βορειότερες περιοχές, όπως είναι το Bordeaux της Γαλλίας, λόγω της συντόμευσης του βλαστικού κύκλου της αμπέλου είναι πιθανόν οι βλαστοί να εκτεθούν σε ψυχρότερες θερμοκρασίες στους ανοιξιάτικους παγετούς.

Η επιστημονική κοινότητα δεν είναι αισιόδοξη για την ανακοπή του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και το θέμα έχει τεθεί επί τάπητος στα αρμόδια Υπουργεία και Οργανώσεις για την ανεύρεση πιθανών τρόπων αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων που επιφέρει στον αμπελοοινικό κλάδο.

Πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης που έχουν προταθεί για την Ελλάδα:

Μία ακραία επιλογή είναι η μεταφορά των αμπελώνων σε περιοχές με χαμηλότερες θερμοκρασίες. Πρόκειται για μία λύση που θα κοστίσει στους παραγωγούς τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα. Ουσιαστικά, η δημιουργία ενός νέου αμπελώνα θα αποτελέσει μία επένδυση που θα αποζημιώσει τον αγρότη τα επόμενα χρόνια, όπου η άνοδος της θερμοκρασίας θα καταστήσει τον ήδη υπάρχοντα μη αποδοτικό.

Η επόμενη τακτική είναι η φύτευση πιο όψιμων ποικιλιών. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η αύξηση της θερμοκρασίας διαταράσσει τόσο την ωρίμανση της ράγας και των τανινών του φλοιού όσο και τα επίπεδα των σακχάρων και της οξύτητας. Η υψηλή θερμοκρασία μπορεί να ωριμάσει το σταφύλι πιο γρήγορα δίνοντας σωστά επίπεδα σακχάρων και οξύτητας αλλά με ανώριμες τανίνες. Η υιοθέτηση πιο όψιμων ποικιλιών θα μπορούσε να αποτελέσει μία λύση ώστε να παράγονται κρασιά με υψηλή ποιότητα και ισορροπημένο αποτέλεσμα αλλά αναπόφευκτα σημαίνει και την αλλαγή της τυπικότητας του οίνου που εμπορεύεται μέχρι εκείνη τη στιγμή ο παραγωγός.

Μία πιο ήπια μέθοδος ελέγχου του μικροκλίματος του αμπελώνα είναι η υιοθέτηση διαφορετικών τεχνικών διαχείρισης, όπως είναι οι αλλαγές στην πυκνότητα φύτευσης, στη διευθέτηση των φυλλωμάτων, των σειρών και στις κλαδευτικές τεχνικές. Για παράδειγμα, η μείωση της αναλογίας φυλλικής επιφάνειας / βάρους καρπού μπορεί να καθυστερήσει τη συγκέντρωση των σακχάρων στα σταφύλια (βλ. περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο με τίτλο «Μετάθεση του χρόνου ωρίμανσης των ραγών μέσα από τη διαχείριση της φυλλικής επιφάνειας σε σχέση με το φορτίο», στο τεύχος 48 της Οινολογίας, σελ.14). Ωστόσο, σε περιοχές που παρουσιάζεται αρκετή διαθεσιμότητα σε νερό, η μείωση της φυλλικής επιφάνειας θα καταστρέψει την ποιότητα των σταφυλιών γιατί θα περιορίσει την εξατμισοδιαπνοή του αμπελώνα.

Οι παραπάνω μέθοδοι είναι κάποιες από τις οποίες που εφαρμόζονται ήδη για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της ανόδου της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, με τους αμπελουργούς και τους επιστήμονες να ερευνούν ακόμα περισσότερες για το μέλλον. Το περιοδικό ΟΙΝΟΛΟΓiΑ μίλησε με ορισμένους από τους άμεσα ενδιαφερόμενους και σας παρουσιάζει τις σκέψεις τους για το φαινόμενο, τις μεταβολές που έχουν διαπιστώσει στον τρόπο και το χρόνο ωρίμανσης των σταφυλιών και τα στρατηγικά τους σχέδια για την αντιμετώπιση.

Αλεξάκη Οινοποιείο

Στο Οινοποιείο Αλεξάκη δεν έχει γίνει κάποια επίσημη ενημέρωση για το ζήτημα. Μας τόνισαν ότι έχει διαπιστωθεί μία μεταβολή στο χρόνο ωρίμανσης των σταφυλιών από το 2016 με τις ξενικές ποικιλίες να είναι αυτές που έχουν αλλάξει κυρίως συμπεριφορά. Οι τεχνικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν αφορούν τον διαφορετικό τρόπο διαχείρισης του αμπελώνα και σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η άρδευση, η λιγότερη καλλιέργεια του εδάφους, η διαφορετική διαχείριση φυλλώματος και η κλωνική επιλογή. Τέλος, μας πληροφόρησαν ότι, όσον αφορά το μεσοκλίμα της περιοχής που ανήκουν (Αμπελουργική Ζώνη ΠΟΠ Χάνδακα – Candia, Ηράκλειο), έχει μετατοπιστεί το χρονικό διάστημα που ωριμάζει το σταφύλι κατά 20 – 25 ημέρες νωρίτερα, οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο 50% και η μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο 1^oC.

Γαία Οινοποιητική

Ο κ. Καράτσαλος Λέων (Γεωπόνος και Συνιδιοκτήτης) μας επισημαίνει ότι η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην καλλιέργεια της αμπέλου είναι προς το παρόν ασαφής και όχι επιστημονικά προσδιορισμένη. Γίνεται μεγάλη συζήτηση και η συνηθισμένη εικόνα είναι να προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις ετήσιες μεταβολές στον παραγόμενο καρπό με την λογική ότι η κλιματική αλλαγή είναι το αποκλειστικό αίτιο. Αυτό όμως δεν είναι σωστό, πάντα υπήρχαν διαφορές από χρονιά σε χρονιά και οι Γεωπόνοι ήταν υπεύθυνοι να το εξηγήσουν αναλύοντας κάθε φορά τις εκάστοτε μεταβολές των καιρικών συνθηκών, των προσβολών από ασθένειες και εχθρούς λαμβάνοντας υπόψη πάντα και τον τρόπο καλλιέργειας του κάθε παραγωγού, τη θέση, τον προσανατολισμό της καλλιέργειας και άλλων παραγόντων. Το οικοσύστημα κάθε περιοχής είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα που επηρεάζεται με πολλούς τρόπους. Ο αμπελώνας της Σαντορίνης καθώς ζει σε πολύ οριακές κλιματολογικές συνθήκες για το αμπέλι, είναι πιο ευαίσθητος στην έλλειψη νερού με αποτέλεσμα να βλέπουν σημαντική μείωση των παραγόμενων σταφυλιών τα τελευταία χρόνια. Στην ζώνη της Νεμέας, ο τρύγος τα τελευταία χρόνια έχει πρωιμίσει κατά 5-8 ημέρες χωρίς όμως να υπάρχει απόδειξη με κάποιο επιστημονικό τρόπο ότι η κλιματική αλλαγή είναι υπεύθυνη και με ποιον τρόπο. Ο κ. Καράτσαλος δεν γνωρίζει μελέτες σχετικές με αυτό πιθανόν να υπάρχουν και να μην είναι ενήμερος. Εκείνοι από την μεριά τους, προσπαθούν να παράγουν νέα προϊόντα και να βελτιώσουν τα υπάρχοντα με τη βελτίωση των αμπελώνων τους. Τα νέα φυτά τα οποία δοκιμάζουν δεν έχουν παραχθεί με κάποια πρόβλεψη για κλιματική αλλαγή. Γενικά, τονίζει ότι λείπει η ερευνητική δουλειά στις ποικιλίες, που είναι εξαιρετικά χρονοβόρα και εκ των πραγμάτων είναι ευθύνη των ερευνητικών ινστιτούτων. Εν κατακλείδι, μας αναφέρει ότι δεν είναι βέβαιος, αν η Ελλάδα έχει την ικανότητα να προετοιμαστεί για την πιθανή επερχόμενη κλιματική αλλαγή.

Γεροβασιλείου Κτήμα

Η κα Παπαδάκη Αλεξάνδρα (Χημικός Οινολόγος) ανέφερε ότι δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία αλλά πράγματι παρατηρείται μία τάση για πιο πρώιμους τρύγους με αποκορύφωμα τη φετινή χρονιά. Οι ελληνικές ποικιλίες είναι εκείνες που προσαρμόζονται καλύτερα στις κλιματικές αλλαγές ενώ οι γαλλικές (Sauvignon Blanc, Viognier, Chardonnay) είναι εκείνες που ωριμάζουν γρηγορότερα. Ακολουθούν, από τις λευκές, η Μαλαγουζιά και το Ασύρτικο με τελευταίες τις ελληνικές ερυθρές (Λημνιό, Μαυρούδι, Μαυροτράγανο και Ξινόμαυρο). Η κα Παπαδάκη τόνισε ότι για τη διασφάλιση της καλής απόδοσης του αμπελώνα, προχωρούν σε ξεφυλλίσματα ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε ποικιλίας, μετρούν το υδατικό στρες και ενισχύουν την άρδευση, όπου χρειάζεται. Ακολούθως, ο κ. Γεροβασιλείου Αργύρης (Οινολόγος και ένας εκ των ιδιοκτητών του Κτήματος) πρόσθεσε ότι ο βλαστικός κύκλος είναι ο ίδιος, όσον αφορά τις μέρες, απλά ξεκινά πιο νωρίς κάτι που παρατηρείται πιο έντονα την τελευταία πενταετία. Ακόμα, διαπιστώνεται ότι η τεχνολογική ωρίμανση διαφέρει αρκετά ορισμένες φορές από τη φαινολική ιδιαίτερα για την ποικιλία Syrah δηλαδή ενώ έχουμε ένα ώριμο σταφύλι πλούσιο σε σάκχαρα δεν είναι τόσο ώριμη η φλούδα. Έτσι, ωριμάζει ακόμα περισσότερο το σταφύλι για να φτάσει τη φαινολική ωρίμανση με αποτέλεσμα τα σάκχαρα να ανεβαίνουν από 13,5 σε 14,5 βαθμούς Baume (Μπωμέ). Επιπλέον, κάνοντας μια κάθετη δοκιμή βλέπουμε πριν από 15 χρόνια τον αλκοολικό βαθμό να φτάνει από το 12.5% στο 14%. Ο κ. Γεροβασιλείου συμφωνεί ότι η επέμβαση στη φυλλική επιφάνεια είναι ένας ήπιος τρόπος αντιμετώπισης είτε με την αφαίρεση που μειώνει τη φωτοσύνθεση και κατά συνέπεια την υψηλή σακχαροποίηση είτε αφήνοντας πολλά φύλλα πετυχαίνοντας το ίδιο αποτέλεσμα λόγω της μεγαλύτερης διαπνοής. Άλλοι τρόποι είναι το πότισμα και ο αριθμός των ματιών που μπορούμε να αφήσουμε για να στρεσάρουμε το αμπέλι. Ωστόσο, τόνισε ότι μια πιο μόνιμη λύση είναι η υιοθέτηση πιο όψιμων ποικιλιών χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα επιχειρήσουν να αλλάξουν ένα παραδοσιακό blend απλά τα σχέδια που αφορούν την παραγωγή καινούργιων κρασιών οφείλουν να έχουν τέτοιο προσανατολισμό. Τέλος, μας πληροφόρησε ότι στον ενιαίο ιδιόκτητο αμπελώνα τους υπάρχει ήδη ένας μετεωρολογικός σταθμός που συλλέγει στατιστικά δεδομένα και αναμένεται να προστεθούν τη φετινή χρονιά τουλάχιστον άλλοι δύο με αρκετούς αισθητήρες ώστε να παρακολουθείται το υδατικό στρες σε κάθε αμπελοτεμάχιο και να υπάρχει έγκαιρη αντιμετώπιση των προβλημάτων που δύνανται να ανακύψουν.

Γεωπονίας Τμήμα, ΑΠΘ

Ο κ. Κουνδουράς Στέφανος (Αναπληρωτής Καθηγητής Αμπελουργίας) μας απάντησε ότι δεν έχει λάβει κάποια σχετική ενημέρωση για το ζήτημα. Το εργαστήριο αμπελουργίας του ΑΠΘ που εργάζεται ο ίδιος μαζί με τον τομέα Μετερεωλογίας και Κλιματολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου διεξάγουν εδώ και πέντε χρόνια μελέτη για την αλλαγή του κλίματος και τις επιπτώσεις της στο κομμάτι του αμπελιού και του οίνου. Πρόκειται για μία μοναδική μελέτη στην Ελλάδα που έχει προχωρήσει στη δημοσίευση δύο εργασιών μέχρι τώρα σε ένα από τα καλύτερα περιοδικά Κλιματολογίας στον κόσμο, το International Journal Of Climatology και αναμένεται να δημοσιευθούν κι άλλες δύο. Επίσης, μας ανέφερε ότι σε αυτό στάδιο ολοκληρώνεται κι ένα διδακτορικό με σχετικό αντικείμενο. Ο κ. Κουνδουράς επισημαίνει τη μετατόπιση της ημερολογιακής ωρίμανσης μέχρι και 15 μέρες νωρίτερα. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής παρατηρείται τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ωστόσο, δεδομένα αμπελουργικά σε διαθεσιμότητα υπάρχουν κυρίως από το 2000 και μετά, προκειμένου να μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για τις επιπτώσεις στον κλάδο. Μας τονίζει ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι καταναλωτικές συνήθειες, όπου φαίνεται μία προτίμηση σε κρασιά πιο υψηλόβαθμα σε αλκοόλ, η οποία μπορεί εν μέρει να εξηγεί το λόγο για τον οποίο δεν παρατηρούνται πάντοτε μετατοπίσεις στην ημερομηνία του τρυγητού. Επίσης, οι οινολόγοι επιζητούν να γίνονται βαθιές ωριμάνσεις λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τα σάκχαρα αλλά και τα υπόλοιπα συστατικά του σταφυλιού. Ο κ. Κουνδουράς θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να ερευνηθούν οι κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής και οι απαιτήσεις της κάθε ποικιλίας καθώς πρόκειται για ένα πολύπλοκο φαινόμενο. Συγκεκριμένα, το ζευγάρι περιοχή – ποικιλία είναι εκείνο που καθορίζει πόσο μεγάλος θα είναι ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής σε κάθε ζώνη. Για παράδειγμα, οι ποικιλίες μέσης και πρώιμης ωρίμανσης δείχνουν να πλήττονται περισσότερο. Μια ποικιλία, όπως είνα η Ντεμπίνα στη Ζίτσα και το Μοσχοφίλερο στη Μαντινεία, που αργούν συνήθως να ωριμάσουν, πιθανότατα θα ευνοηθούν από αυτές τις αλλαγές. Πρόκειτα για πολύ όψιμες ποικιλίες, για τις οποίες δεν παρατηρούνται μεγάλες μετατοπίσεις στον τρύγο αλλά τα σταφύλια δείχνουν να έχουν καλύτερη ωρίμανση. Σαφέστατα, οι ξενικές ποικιλίες είναι πιο επιρρεπείς και γίνονται ακόμα πιο πρώιμες. Μία από τις επόμενες εργασίες που θα ασχοληθεί ο κ. Κουνδουράς είναι η μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα των οίνων. Μια πρώτη εικόνα είναι ότι στις ελληνικές ποικιλίες δεν υπάρχουν τόσο έντονες αρνητικές επιδράσεις σε σχέση με τις διεθνείς. Βέβαια, σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται και στη βελτίωση των καλλιεργητικών τεχνικών και των μεδόδων οινοποίησης. Τέλος, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ενδείκνυται, η μείωση της φυλλικής επιφάνειας για επιβράδυνση της ωρίμανσης, η χρήση αντιδιαπνευστικών ουσιών, όψιμων ποικιλιών, ανθεκτικών υποκειμένων και δικτύων σκίασης καθώς και διάφορες άλλες αλλαγές στη διαχείριση του αμπελώνα, για τις οποίες υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία.

Διαμαντάκης Οινοποιείο

Στο Οινοποιείο Διαμαντάκη μας απάντησαν ότι δεν έχουν λάβει καμία ενημέρωση από το Υπουργείο για το θέμα αυτό. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες εκδηλώσεις – ομιλίες – διαλέξεις που έχουν γίνει για το θέμα και προέρχονται από τα συλλογικά τους όργανα (WINES OF CRETE, ΣΕΟ). Ακολούθως, μας επισημαίνουν ότι από την προσωπική τους εμπειρία διαπιστώνουν από το 2008 μια εναλλαγή στο χρόνο ωρίμανσης. Συγκεκριμένα, τα 10 τελευταία χρόνια παρατηρούν μια ποικιλία στο χρόνο ωρίμανσης, με πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι γενικά ο χρόνος του τρύγου έρχεται κάπως νωρίτερα σε σχέση με το παρελθόν. Μας τονίζουν ότι αυτό που προκαλεί ανησυχία είναι οι ήπιοι χειμώνες με τις λίγες βροχοπτώσεις και οι βροχές την εποχή του καλοκαιριού (Ιούνιος – Ιούλιος). Μας επισημαίνουν ότι οι ξενικές ποικιλίες είναι εκείνες που έχουν αλλάξει συμπεριφορά σε μεγαλύτερο βαθμό. Αντίθετα, οι τοπικές ποικιλίες παρόλα τα ‘περίεργα φαινόμενα’ έδειξαν καλή συμπεριφορά τόσο στα αρωματικά τους όσο και στην διατήρηση της οξύτητάς τους κυρίως στις λευκές ποικιλίες. Στο Οινοποιείο Διαμαντάκη δεν παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα ώστε να έχουν προβεί σε κάποια αλλαγή. Ωστόσο, αναγνωρίζουν ότι το ζήτημα χρειάζεται παρακολούθηση από όλους τους οινοπαραγωγούς και ενημέρωση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που οφείλουν να το ερευνήσουν ώστε να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που δύνανται να ανακύψουν στο μέλλον. Τέλος, για το μεσοκλίμα της περιοχής (Αμπελουργική Ζώνη ΠΟΠ Δαφνές, Ηράκλειο), η γενικότερη εικόνα που παρατηρείται είναι οι ηπιότεροι χειμώνες, η βλάστηση που έρχεται νωρίτερα από το συνηθισμένο, τα νερά της βροχής που είναι λιγότερα με αποτέλεσμα να έχουν πρωιμότερες χρονιές ενώ κάποιες υποπεριοχές στη ζώνη τους αντιμετωπίζουν και φαινόμενα λειψυδρίας.

ΕΝΟΑΒΕ

Ο κ. Αλμπάνης Γιάννης (Διευθυντής) μας ανέφερε ότι δεν υπάρχει κάποιο επίσημο έγγραφο για το συγκεκριμένο ζήτημα. Αν και δεν έχει έχει άμεση επαφή με αμπελώνες, γνωρίζει ότι η παρουσία του φαινομένου έχει γίνει αισθητή τα τελευταία 5 χρόνια με την πρώιμη ωρίμανση των σταφυλιών και την έκθεση τους είτε σε πιο βροχερά είτε σε πιο ξηρά καλοκαίρια που «σοκάρουν το σταφύλι». Κάθε οινοποιείο ανάλογα με την περιοχή που βρίσκεται και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει οφείλει να υιοθετήσει διαφορετικές τεχνικές για να μπορέσει να λύσει το πρόβλημα. Πρόκειται για αποφάσεις που χρειάζονται σκέψη και προγραμματισμό και επαφίενται στο στρατηγικό σχεδιασμό της κάθε εταιρείας.

Ευφροσύνη Οινοποιείο

Στο Οινοποιείο Ευφροσύνη μας ενημέρωσαν ότι τη δεκαετία του ’80 η περιοχή είχε την ποικιλία Σουλτανί και ξεκινούσαν τον τρύγο μετά τον δεκαπενταύγουστο και τελείωναν κατά τις 15 – 20 Σεπτεμβρίου. Η άποψή τους είναι ότι όλες οι ποικιλίες ωριμάζουν πέντε με δέκα μέρες νωρίτερα. Στη συνέχεια, μας ενημέρωσαν ότι πλέον έχουν αλλάξει ποικιλίες και οι περισσότερες είναι ξενικές. Εκτός αυτού όλες είναι εμβολιασμένες σε αμερικανικό υποκείμενο. Τονίζουν ότι δεν είναι τόσο εύκολο να αλλάξουν καλλιέργεια όμως, παρακολουθούν τον καιρό και κάνουν κάποιες ενέργειες (ένα πότισμα τον Ιούνιο και συγκομιδή), όπου χρειάζεται. Τέλος, οι παρατηρήσεις τους για το μεσοκλίμα της περιοχής (Αμπελουργική Ζώνη ΠΟΠ Δαφνές, Ηράκλειο) είναι ότι με εξαίρεση τη φετινή χρονιά που δεν είχαν καθόλου νότιους ανέμους, τον Αύγουστο κάνει μια μπόρα. Επίσης, το καλοκαίρι “κρατάει” έως τα Χριστούγεννα και λόγω των υψηλών θερμοκρασιών τα μάτια ανοίγουν νωρίς με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτα στον παγετό του Μάρτη.

Ινστιτούτο Τεχνολογίας Αγροτικών Προϊόντων (πρώην Ινστιτούτο Οίνου) του ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ»

Η Δρ. Νησιώτου Ασπασία (Εντεταλμένη Ερευνήτρια) αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρωίμιση της ωρίμασης των σταφυλιών χωρίς να είναι βέβαιη εάν οφείλεται στην κλιματική αλλαγή ή σε ετήσιες διακύμανσεις της παραγωγής. Το Ινστιτούτο μελετά ως επί το πλείστον τις ελληνικές ποικιλίες και διαπιστώνει πιο έντονα το φαινόμενο της πρωίμισης σε θερμές περιοχές, όπως είναι η Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Ακόμα, η έρευνά τους αφορά στις μεθόδους οινοποίησης και ειδικότερα στην τεχνολογία ζύμωσης όπου εξετάζονται μεταξύ άλλων και τεχνικές μείωσης του αλκοολικού τίτλου, εφαρμόζοντας κατά την οινοποίηση μη συμβατικές ζύμες, σύνθετες εναρκτήριες καλλιέργειες και νέα στελέχη ζυμών του ελληνικού αμπελώνα. Η έρευνα βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο με κάποιες πιλοτικές εφαρμογές σε οινοποιεία και παρουσιάζει πολύ θετικά αποτελέσματα. Τέλος, αντλεί τη χρηματοδότησή της από τη ΓΓΕΤ, την Ευρωπαϊκή Ένωση. τοΥΠΑΑΤ και άλλους φορείς.

ΚΕΟΣΟΕ

Ο κ. Κορδοπάτης Παρασκευάς (Διευθυντής) μας τόνισε ότι δεν έχουν ενημερωθεί από το Υπουργείο, ωστόσο το ζήτημα αποτελεί αντικείμενο συζήτησης εδώ και ενάμιση χρόνο στις Βρυξέλλες σε όργανα όπως είναι η Copa Cogeca (η κεντρική εκπρόσωπος των ευρωπαϊκών αγροτικών συνεταιρισμών) και φυσικά στην ομάδα πολιτικού διαλόγου που συμμετέχει και η Κομισιόν. Μας ανέφερε ότι έχει παρατηρηθεί μία ανομοιογένεια στην ωρίμανση των σταφυλιών σε κάποιες περιοχές πιθανότατα λόγω των ακανόνιστων κλιματολογικών συνθηκών τα τελευταία τρία με πέντε χρόνια. Όμως, ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση οι περιοχές δεν αντιμετωπίζουν κάθε χρόνο το ίδιο πρόβλημα. Συνέχισε, λέγοντας ότι η Κρήτη είναι μία από τις περιοχές στην οποία τα τελευταία χρόνια τα κλιματικά φαινόμενα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην παραγωγή σταφυλιών. Αυτό που παρατηρείται τα δύο τελευταία χρόνια σε γενικότερο επίπεδο είναι οι συχνές βροχοπτώσεις στο τέλος Ιουνίου και στις αρχές Ιουλίου. Οι ποικιλίες που φέτος αντιμετώπισαν τα περισσότερα προβλήματα είναι εκείνες που ωριμάζουν πρώιμα. Συγκεκριμένα, για την Κεντρική και Νότια Ελλάδα κυρίως οι ξενικές (Chardonnay, Merlot, Cabernet), οι αρωματικές ελληνικές (Μαυροδάφνη και Μοσχάτα) και οι επιτραπέζιες (Σουλτανίνα και Κορινθιακή σταφίδα). Για την αντιμετώπιση του φαινομένου γίνεται διάλογος στην Ευρώπη με κεντρική στόχευση την υιοθέτηση υβριδίων. Όμως, στην Ελλάδα τα εγκατεστημένα υβρίδια δημιουργούν προβλήματα κατά την παραγωγή οίνου αφού παράγονται ανεπιθύμητες οσμές και επικίνδυνα παράγωγα. Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει εξειδικευμένα το θέμα με διαβούλευση των επιστημόνων και των υπεύθυνων φορέων παρόλο που οι ελληνικές ποικιλίες επιδεικνύουν μια ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή. Τέλος, μας πληροφόρησε ότι η ΚΕΟΣΟΕ είναι αντίθετη στη χρησιμοποίηση διειδικών υβριδίων οινοποιήσιμων ποικιλιών αμπέλου, με το Υπουργείο να δεσμεύεται πρόσφατα προς την ίδια κατεύθυνση.

Κυρ – Γιάννη Κτήμα

Η κα Σπινθηροπούλου Χαρούλα (Γεωπόνος Α’) δεν έχει λάβει κάποια επίσημη ενημέρωση για το ζήτημα. Διαπιστώνει ότι οι διεθνείς ποικιλίες ωριμάζουν γρηγορότερα εδώ και μια δεκαετία σε σχέση με το χρόνο που ωρίμαζαν την προηγούμενη. Το Ξινόμαυρο και οι άλλες ελληνικές ποικιλίες που καλλιεργούνται στην ευρύτερη περιοχή της Νάουσας ωριμάζουν σακχαρικά γύρω στις πέντε με εφτά μέρες νωρίτερα την τελευταία πενταετία χωρίς να είναι αντίστοιχα φαινολικά ώριμες, κυρίως στις πιο ζεστές περιοχές ενώ στις δροσερότερες, η ωρίμανση είναι καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν. Κυρίως οι πρώιμες ποικιλίες και ιδιαίτερα οι πρώιμες διεθνείς (Merlot, Syrah, Cabernet Sauvignon) δείχνουν να έχουν αλλάξει συμπεριφορά. Στη Νάουσα την τελευταία 20ετία υπάρχει μία αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 0,5^oC με αποτέλεσμα να επηρεαστούν οι διεθνείς ποικιλίες που έχουν έρθει τα τελευταία είκοσι χρόνια και δεν είναι τόσο καλά προσαρμοσμένες στην περιοχή σε σχέση με τις γηγενείς. Ιδιαίτερα, το Merlot είναι εκείνο που σοκαρίστηκε περισσότερο ανεβαίνοντας στους 15 με 16 βαθμούς, χάνοντας την τυπικότητά του. Όμως, μας αναφέρει ότι στη σοδεία του 2018 που ήταν δροσερότερη, πήγε πολύ καλύτερα σε σχέση με το Syrah που έδειχνε μέχρι πέρυσι καλύτερη προσαρμογή. Η κα Σπινθηροπούλου θεωρεί ότι μάλλον είμαστε ακόμη σε μεταβατικό στάδιο ως προς αυτό που αποκαλούμε κλιματική αλλαγή, που προς το παρόν εκφράζεται περισσότερο ως συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Συνέχισε λέγοντας ότι χρειαζόμαστε δεδομένα βάθους τουλάχιστον μιας δεκαετίας για να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα για το πώς θα βιώσει η κάθε περιοχή την «κλιματική αλλαγή». Ακόμα, μας εξέφρασε την αμφιβολία της για το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή είναι από μόνη της το αίτιο των παραπάνω αλλαγών. «Σίγουρα παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας αλλά υπάρχουν και περισσότερες βροχοπτώσεις», τονίζει. Η κυριότερη επίδραση των αλλαγών που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι η αύξηση της ζωηρότητας και της παραγωγικότητας των αμπελώνων. Δεν είναι βέβαιο ότι για αυτή την αλλαγή ευθύνονται μονάχα η αλλαγή του κλίματος και η αυξημένη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που οδηγεί σε αύξηση της φωτοσύνθεσης των φυτών. Η κα Σπινθηροπούλου εικάζει ότι τουλάχιστον οι όψιμες ποικιλίες στη Βόρεια Ελλάδα θα μπορούν να καλλιεργηθούν αλλάζοντας είτε τη διαχείριση στον αμπελώνα είτε πηγαίνοντας τον σε πιο ψηλά και δροσερά σημεία. Ίσως χρειαστεί και αλλαγή στο πρωτόκολλο οινοποίησης αλλά και διαχείρισης μέσα στο οινοποιείο. Βέβαια δεν είναι καθόλου εύκολη η μετατόπιση των αμπελώνων σε μεγαλύτερα υψόμετρα, οπότε θα πρέπει να επικεντρωθούν στην αλλαγή της διαχείρισης στον αμπελώνα και στο οινοποιείο με όψιμο πράσινο τρύγο, περιορισμό των λιπάνσεων και των αρδεύσεων, σκληραγώγηση των φυτών, διαφορετικά ξεφυλλίσματα, τρυγητό σε διαφορετικά επίπεδα ωριμότητας, υποκείμενα που επιμηκύνουν το βλαστικό κύκλο, χαμηλότερες θερμοκρασίες ζύμωσης και άλλα. Η κάθε περιοχή θα βρει το δρόμο της, αρκεί να αντιληφθεί το πρόβλημά της που θα είναι διαφορετικό ανάλογα με την περιοχή. Τα τελευταία χρόνια στο Κτήμα Κυρ – Γιάννη εφαρμόζεται πράσινος τρύγος, που τον απέφευγαν προηγουμένως, έχοντας φτάσει σε μία κατάσταση ισορροπίας τα φυτά. Δυστυχώς, οι συνθήκες των τελευταίων ετών τους ανάγκασαν να καταφύγουν σε πράσινο τρύγο στο τέλος του περκασμού, για να αντιμετωπίσουν την αύξηση της ζωηρότητας και της παραγωγικότητας των αμπελώνων. Ακόμα, ξεκινήσαν τη συλλογή μόνο των ώριμων τσαμπιών, τρυγώντας 2 και τρεις φορές το κάθε αμπελοτόπι και ακολούθησαν πειραματικά τεχνικές όπως το passerillage sur souche, την εφαρμογή καολίνης, το πολύ αυστηρό κορυφολόγημα πριν και μετά την άνθηση, τα πρώιμα ξεφυλλίσματα, τη διατήρηση των ταχυφυών στη σταφυλική ζώνη και άλλες σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τις απότομες αλλαγές του καιρού.

Zoinos Winery

Η κα Σίντου Ελένη (Οινολόγος) γνωρίζει για το φαινόμενο από προσωπική μελέτη σε διάφορα έντυπα αλλά και από την ΚΕΟΣΟΕ καθώς πρόκειται για ένα ζήτημα που προβληματίζει αρκετά τον αμπελοοινικό κλάδο τα τελευταία χρόνια. Επίσης, έχει ενημερωθεί για τα αποτελέσματα του συνεδρίου που διεξήχθη στη Σαντορίνη με θέμα την κλιματική αλλαγή. Μας αναφέρει, ότι η περιοχή εδώ και δέκα χρόνια παρουσιάζει μία αισθητή μεταβολή στην πορεία της ωρίμανσης. Στην Ήπειρο, καλλιεργούν τις γηγενείς ποικιλίες (Ντεμπίνα, Βλάχικο και Μπεκάρι) και μας καθιστά σαφές ότι οι κλιματολογικές συνθήκες έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Συγκεκριμένα, παλιότερα οι βροχοπτώσεις άρχιζαν πολλές φορές από τα μέσα Αυγούστου και συνέχιζαν έως και το τέλος του Σεπτέμβρη. Η περίοδος αυτή είναι η χρονική περίοδος της ωρίμανσης των γηγενών ποικιλιών της περιοχής και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να φτάνουν στον τρύγο με προβλήματα βοτρύτη, λόγω υγρασίας και μη σωστή ωρίμανση των σταφυλιών. Μας τονίζει ότι την τελευταία δεκαετία έχουν ευνοηθεί στην περιοχή από την αλλαγή του κλίματος καθώς ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβριος, που παλιότερα ήταν έντονο φθινόπωρο με βροχές, τώρα είναι καλοκαίρι. Μας επισημαίνει ότι υπάρχει μεγαλύτερη πρωίμιση στο Chardonnay, μικρότερη πρωίμιση στις δικές τους και μια καλύτερη ωρίμανση στο Cabernet και στο Merlot. Ειδικά, το Cabernet και το Merlot, αντιμετώπιζαν παλιότερα πρόβλημα στην ωρίμανση ενώ τώρα όχι και σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι το χειμώνα υπάρχει περισσότερη ηλιοφάνεια. Σε γενικότερο πλαίσιο, τονίζει ότι οι ξενικές ποικιλίες έχουν μια μεγαλύτερη πρωίμιση και καλύτερη ωρίμανση ενώ οι γηγενείς μικρότερη.Μέριμνα τους είναι να γίνονται οι αναμπελώσεις σε περιοχές με ιδανικά εδαφολογικά χαρακτηριστικά και τον καλύτερο δυνατό προσανατολισμό στον ήλιο. Ακόμα, επεμβαίνουν στο φυλλικό σύστημα, αντιμετωπίζουν τα παράσιτα αλλά τα τελευταία αποτελούν μέρος της γενικότερης καλλιεργητικής φροντίδας. Κλείνει η κυρία Σίντου λέγοντας ότι η Ντεμπίνα είναι μια ευνοημένη ποικιλία από την κλιματική αλλαγή κι ενώ υπήρχε αρχικά η ιδέα για υιοθέτηση πιο πρώιμων κλώνων της ίδιας ποικιλίας ή άλλων πρώιμων καλλιεργειών, τώρα πια έχει εγκαταλειφθεί. Επίσης, στην περιοχή υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την αμπελοκαλλιέργεια και γίνονται προσπάθειες και από την πλευρά της πολιτείας για τον αποχαρακτηρισμό δασικών τεμαχίων (παλιά αμπελοτόπια που είχαν εγκαταληφθεί τις προηγούμενες δεκαετίες). Τέλος, μας τονίζει η κα Σίντου ότι η αμπελουγική ζώνη της Ζίτσας είναι ορεινή, κατά συνέπεια η φυτοπροστασία και οι καλλιεργητικές φροντίδες είναι υψηλές ενώ η επιλογή ποιοτικών κλώνων των γηγενών ποικιλιών αλλά είναι στόχος του οινοποιείου τους.

Μίνως Μηλιαράκης – Νίκος Μηλιαράκης Οινοποιείο

Στο Οινοποιείο του κυρίου Μηλιαράκη μας απάντησαν ότι δεν έχουν λάβει κάποια επίσημη ενημέρωση σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία. Σημειώνουν ότι οι αλλαγές που παρατηρούν δεν αφορούν απαραίτητα το χρόνο ωρίμανσης και ειδικότερα την πρωίμιση αλλά περισσότερο μια αστάθεια που παραρατηρείται από χρόνο σε χρόνο. Στη συνέχεια, μας ενημέρωσαν ότι δεν εντοπίζουν κάποια αλλαγή συμπεριφοράς στις ποικιλίες. Ακόμα, για την αντιμετώπιση του φαινομένου της αλλαγής των κλιματολογικών συνθηκών είναι σημαντικό να γίνεται πιο προσεκτική επιλογή καλλιέργειας και αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης του αμπελώνα. Τέλος, για το μεσοκλίμα της περιοχής (Αμπελουργική Ζώνη ΠΟΠ Πεζά, Ηράκλειο) μας ανέφεραν ότι η αλλαγή επικεντρώνεται στην έλλειψη νερού, στην ανομβρία και στην αστάθεια του καιρού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Bakasietas Vine Nurseries – VNB

O κ. Μπακασιέτας Κωνσταντίνος (Γενικός Διευθυντής) μας ενημέρωσε ότι δεν έχουν λάβει ενημέρωση από κάποια υπηρεσία όπως είναι το Υπουργείο ή η Διεύθυνση Γεωργίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία. Μας αναφέρει ότι έχει διαπιστώσει μεταβολή τόσο στον χρόνο έκπτυξης των ποικιλιών της αμπέλου όσο και στο χρόνο ωρίμανσης. Η μεταβολή αυτή για την έκπτυξη μπορεί να προσεγγίζει και το μέγεθος της εβδομάδας την τελευταία 20ετία και για την ωρίμανση για την ίδια περίοδο μπορεί να προσεγγίζει και ένα διάστημα μεγαλύτερο από 10 ημέρες. Επίσης, οι βροχοπτώσεις την τελευταία 20ετία έχουν μειωθεί σε σχέση με το διάστημα 1978 – 1998 κατά 75 mm. Ακολούθως, τονίζει ότι όλες οι ποικιλίες έχουν αλλάξει συμπεριφορά με τις ξενικές που προέρχονται από βόρεια κλίματα να φαίνεται ότι επηρεάζονται περισσότερο, αφού γενετικά και αμπελογραφικά είναι εξοικειωμένες με κρύα κλίματα. Για παράδειγμα, η ποικιλία Merlot που μάλλον δημιουργεί πρόβλημα, τόσο σε περιοχές εκτός Bordeaux όσο και στην περιοχή καταγωγής του, με την υψηλή παραγωγή σακχάρων (αλκοόλ) που έχει τα τελευταία χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει και μάλιστα σε πιο έντονο βαθμό και με την ποικιλία Grenache Noir, η οποία εξαιτίας της υψηλής αλκοόλης που παράγει αρχίζει να μην φυτεύεται με τον ρυθμό που φυτευόταν πριν από 20 χρόνια. Ο κ. Μπακασιέτας τονίζει ότι το φαινόμενο μπορεί να αντιμετωπιστεί με μεταφορά αμπελώνων σε πιο μεγάλα υψόμετρα, χρησιμοποίηση υποκειμένων πιο ανθεκτικών στην ξηρασία και πιο εύρωστων, φύτευση ποικιλιών με μεγαλύτερο βλαστικό κύκλο, πιο όψιμων στην ωρίμανση αλλά και στην έκπτυξη και τέλος με την άρδευση αμπελώνων ώστε να μην γίνονται ξερικοί.

Nico Lazaridi Κτήμα

O κ. Παυλής Σωτήρης (Αμπελουργός – Οινολόγος, Υπεύθυνος πρωτογενούς παραγωγής) μας ενημέρωσε για τη συμμετοχή τους σε μια ημερίδα σχετική με το συγκεκριμένο θέμα που πραγματοποιήθηκε πριν από περίπου ένα χρόνο στην Δράμα. Μας επισημαίνει ότι τα τελευταία 10 χρόνια τα σταφύλια ωριμάζουν περίπου δέκα ημέρες πιο νωρίς από ό,τι παλαιότερα. Στη συνέχεια, αναφέρει ότι σχεδόν όλες οι ποικιλίες δείχνουν να έχουν επηρεαστεί, χωρίς ωστόσο να έχει παρατηρήσει κάποια επίπτωση στην ποιότητα. Μεγαλύτερη επίδραση παρατηρείται από τοπικά καιρικά φαινόμενα κατά την περίοδο της ωρίμανσης, κάτι που δεν είναι κάθε χρόνο το ίδιο. Ο κ. Παυλής αναγνωρίζει τη βαρύνουσα σημασία του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής που σαφέστατα καλεί όλους να προσαρμόσουν την αμπελοκαλλιέργεια. Εκείνοι επέλεξαν να κάνουν αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης του αμπελώνα. Πιο αναλυτικά, μας εξηγεί ότι επιλέγουν το κατάλληλο αγροτεμάχιο, όπου θα γίνει η φύτευση σύμφωνα με τον προσανατολισμό του και τη σύσταση του εδάφους και ανάλογα γίνεται και η προσαρμογή στον προγραμματισμό των ποτισμάτων.

Ντουράκη Οινοποιείο

Στο Οινοποιείο Ντουράκη δεν έχει γίνει κάποια επίσημη ενημέρωση από το Υπουργείο ή άλλη αρμόδια υπηρεσία για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία. Μας ενημερώνουν ότι υπάρχει μία αισθητή μεταβολή στο χρόνο ωρίμανσης των σταφυλιών και ιδιαίτερα μια πρωίμιση. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, οι τεχνικές που προτιμούν είναι η επιλογή διαφορετικού τρόπου φύτευσης και διαχείρισης του αμπελώνα. Τέλος, η ανομβρία είναι εκείνη που παρατηρούν ως αλλαγή στο μεσοκλίμα της περιοχής (Αλίκαμπος Αποκορώνου, Χανιά).

Santo Wines

Ο κ. Βαρβαρήγος Νίκος (Οινολόγος Προϊστάμενος Παραγωγής) μας είπε ότι η Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων δεν έχει ενημερωθεί σχετικά από κάποια αρμόδια Υπηρεσία ή το Υπουργείο. Συμφώνησε ότι υπάρχουν αλλαγές στην ωρίμανση των σταφυλιών και εξήγησε ότι ιδιαίτερα για το έτος 2018 αλλά και για το 2016, η έναρξη του τρύγου έγινε περίπου 8 – 10 μέρες νωρίτερα, από τις 4 Αυγούστου που συνηθιζόταν. Πρόσθεσε ότι οι μεταβολές είναι αισθητές τόσο για το Ασύρτικο όσο και για το Αθήρι και Αηδάνι. Όσον αφορά την αντιμετώπιση, δεν έχουν προβεί ακόμα σε κάποια αλλαγή αλλά το ζήτημα έχει προβληματίσει αρκετά τη διοίκηση ιδιαίτερα μετά την ομιλία του κ. Μανόλη Σταυρακάκη, καθηγητή στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, για την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής στα αμπέλια, σε πρόσφατη ημερίδα στη Σαντορίνη. Οι σκέψεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου περιορίζονται στην αλλαγή των καλλιεργητικών τεχνικών και στην ενίσχυση της άρδευσης. Ιδιαίτερα, για την άρδευση μας τόνισε ότι δεν θα είναι πολύ εύκολο να γίνει αλλά θεωρείται πολύ σημαντικό. Φυσικά, δεν γίνεται λόγος ούτε για υιοθέτηση υβριδίων ούτε για μετατόπιση αμπελώνων καθώς το νησί είναι μικρό και δημοφιλές για τις ήδη υπάρχουσες ποικιλίες που εμπορεύεται.

Σιγάλα Κτήμα

Σύμφωνα με την κα Τάταρη Θάλεια, (Αγρονόμο – Οινολόγο) και το δελτίο Τρύγου 2018, η παρατηρούμενη, για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, μειωμένη απόδοση του σαντορινιού αμπελώνα δεν είναι ξένη ως προς την κλιματική αλλαγή. Πιο αναλυτικά, το κλίμα της Σαντορίνης κατά την καλλιεργητική περίοδο 2017-2018 χαρακτηρίστηκε από έναν ήπιο χειμώνα και μια θερμή και άνυδρη, με έντονους ανέμους άνοιξη. Το καλοκαίρι σκιαγραφείται ως τυπικό νησιώτικο χωρίς καύσωνες και συνεχόμενες υψηλές θερμοκρασίες αλλά με δροσερά μελτέμια και χαμηλά όμως επίπεδα υγρασίας, γεγονός που συνετέλεσε στο να μην προκληθούν ιδιαίτερα προβλήματα ασθενειών στο σταφύλι αλλά οδήγησε σε μικρότερες στρεμματικές αποδόσεις από αυτές των αρχικών εκτιμήσεων. Τα παραπάνω κλιματολογικά φαινόμενα συνετέλεσαν στην καθολική πρωίμιση της ωρίμανσης των σταφυλιών κατά 10 μέρες διατηρώντας την υψηλή ποιότητά τους.

Σκούρα Κτήμα

Η κα Τραχανή Δήμητρα (Οινολόγος) μας πληροφορεί ότι αν και σε παγκόσμιο επίπεδο γίνονται συνεχείς έρευνες που αφορούν την κλιματική αλλαγή στην αμπελουργία, σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχει καμία ενημέρωση από δημόσιους φορείς επί του θέματος αυτού. Συνεχίζει, λέγοντας ότι σίγουρα σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται πρωιμότητα στην ωρίμανση, όπως επίσης και σε άλλες περιπτώσεις αμπελώνων διαφαίνεται η απαιτούμενη ωριμότητα σε παρόμοιες ημερομηνίες κάθε χρόνο. Αυτό που είναι βέβαιο και αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής είναι η εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως χαλάζι και έντονες βροχοπτώσεις, που οδηγούν είτε σε πλημμύρες, είτε σε περιόδους μακράς ξηρασίας, είτε σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, όπου τα αμπέλια ξυπνούν νωρίτερα από τη χειμερία νάρκη και κινδυνεύουν από παγετούς, είτε σε αύξηση της υγρασίας κυρίως τους ανοιξιάτικους μήνες που οδηγεί σε ασθένειες, όπως ο περονόσπορος που προσέβαλλε την περιοχή της Νεμέας την άνοιξη του 2018 που μόλις πέρασε. Η κα Τραχανή επισημαίνει ότι σε γενικές γραμμές, ανάλογα με το υψόμετρο και τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν κάθε καλλιεργητική χρονιά, όλες οι ποικιλίες ελληνικές ή ξένες δείχνουν να αλλάζουν συμπεριφορά. Όσον αφορά τους τρόπους αντιμετώπισης, η δυνατότητα άρδευσης σε περιόδους ξηρασίας αποτελεί σημαντικό εργαλείο στα χέρια του παραγωγού και ενώ στο παρελθόν προτιμούσαν τα ξερικά αμπέλια, πλέον προτιμούν να φυτεύουν αμπελώνες σε περιοχές που υπάρχει η δυνατότητα για άρδευση. Ακολούθως, μας αναφέρει ότι είναι τυχεροί που τα αμπέλια τους βρίσκονται σε ένα τόπομ όπως η Πελοπόννησος, όπου κατά βάση είναι μια ορεινή περιοχή με 7 κορυφές που φθάνουν τα 2000 μέτρα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα φύτευσης αμπελώνων σε μεγαλύτερο υψόμετρο κάτι που συγκαταλέγεται στους στόχους τους. Επίσης, η χρήση επιπλέον είτε κλώνων, είτε διαφορετικών ποικιλιών από τις σημερινές, που αντέχουν την ξηρασία είτε τις υψηλές θερμοκρασίες είναι μια ακόμη επιλογή στα χέρια του παραγωγού ενώ καλλιεργητικές τεχνικές, όπως είναι για παράδειγμα η διαχείριση του φυλλικού τοιχώματος, βοηθά στην αντιμετώπιση διαφόρων φαινομένων. Για το τέλος, η κα Τραχανή μας ενημερώνει ότι όλα τα μέτρα τα οποία αναφέρθηκαν αφορούν αλλαγές, στις οποίες το Κτήμα Σκούρα έχει προβεί ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη ωρίμανση της σταφυλής κάθε έτος, περιορίζοντας έτσι τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα αμπέλια τους.

Τσέλεπος Κτήμα

Η κα Κουκουλά Άννα (Οινολόγος, εργαστηριακός έλεγχος) μας πληροφόρησε ότι δεν έχει λάβει κάποια επίσημη ενημέρωση. Τα έτη 2015 – 2017, λόγω του καύσωνα, παρατηρήθηκε μια πρωιμότητα περίπου μιας εβδομάδας με δέκα ημέρες για τις ποικιλίες Μοσχοφίλερο, Merlot, Cabernet Sauvignon, Gewürztraminer και Chardonnay. Ωστόσο, το 2018 τα φαινόμενα ήταν διαφορετικά με έντονες βροχοπτώσεις, που επηρέασαν κατά την ωρίμανση την υγεία των σταφυλιών κι έπειτα τον κύκλο του τρύγου, επεκτείνοντάς τον. Στη συνέχεια, ο κ. Σμυρνιώτης Παναγιώτης (Οινολόγος) ανέφερε κι εκείνος με τη σειρά του μια πρώιμη ωρίμανση τα τελευταία δέκα χρόνια χωρίς να είναι βέβαιος ότι αυτό οφείλεται στην κλιματική αλλαγή και ισχυρίζεται ότι όλες οι ποικιλίες έχουν γίνει πιο πρώιμες. Κάποιες πρακτικές που χρησιμοποιούν, όπως είναι τα ξεφυλλίσματα, τα ξεβλαστώματα και τα ραβδίσματα εφαρμόζονται κατ’εξακολούθηση για τη διασφάλιση του ποιοτικού χαρακτήρα του αμπελώνα. Τα ξεφυλλίσματα και τα ξεβλαστώματα είναι πρακτικές που βοηθούν τόσο στην επίτευξη της ωρίμανσης όσο και στη βελτίωση της ποιότητας των σταφυλιών. Για παράδειγμα, όταν υπάρχουν βροχοπτώσεις βοηθούν στην καλύτερη υγεία των σταφυλιών και συνεπώς στη διατήρηση της ποιότητάς τους. Πάντα δε η εφαρμογή τους, σε συνδυασμό με τις καιρικές συνθήκες, οδηγεί σε βέλτιστα αποτελέσματα. Τέλος, τονίζει ότι η άρδευση θα ήταν επιθυμητή σε περιπτώσεις καύσωνα, ο οποίος στρεσσάρει τα φυτά. Μάλιστα, η Αρκαδία έχει μείωση στα υδάτινα αποθέματα, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται στην κλιματική αλλαγή.

Τύρναβος Συνεταιρισμός

Η κα Παναγιώτου Αναστασία (Οινολόγος) μας πληροφόρησε ότι έχουν ενημερωθεί για το ζήτημα από την ΚΕΟΣΟΕ. Διαπιστώνει κι εκείνη με τη σειρά της μια αλλαγή στον τρόπο και το χρόνο ωρίμανσης. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μια πρωιμότητα τα τελευταία πέντε χρόνια με την ποικιλία Syrah να είναι εκείνη που ίσως έχει επηρεαστεί περισσότερο λόγω και της αλλαγής του κλίματος. Μας εξηγεί ότι το Syrah δεν έχει καλή ωρίμανση με τις ρώγες στο τέλος να συρρικνώνονται και να σταφιδιάζουν. Ακολούθως, μας τονίζει την επιτακτική ανάγκη του συντονισμού των οινοποιείων με πανεπιστήμια, ώστε να ερευνηθούν τρόποι αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο κρασί. Για το τέλος, μας ενημέρωσε ότι έχουν προχωρήσει σε μία τέτοια συνεργασία με το τμήμα αμπελουργίας, του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η οποία όμως βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο χωρίς κάποια πειραματική δοκιμή.

Φασούλη Φυτώρια

Ο κ. Κανάκης Γιάννης (Γεωπόνος Οινολόγος Msc), μας ενημέρωσε ότι έχουν γίνει ημερίδες και συνέδρια στα οποία συμμετέχει το Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων και οι κατά τόπους ΔΑΟΚ, με θέμα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αμπελουργία. Συνεχίζει λέγοντας ότι υπάρχει μια σαφής τάση πρωίμισης του χρόνου ωρίμανσης σε όλες τις ποικιλίες που φαίνεται να ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Μας τονίζει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πολλές με χαρακτηριστική την επιρροή στη φυσιολογία των φυτών. Μια σαφής πρώτη επίδραση είναι στα φαινολογικά στάδια με κατάληξη την πρωίμιση της ωρίμανσης. Ακολούθως, υπάρχει και αλλαγή στο περιβάλλον ανάπτυξης ασθενειών και προσβολής από εχθρούς της αμπέλου. Πιο συχνά παρατηρούνται επιδημίες όπως και το γεγονός ότι δευτερεύοντες ή μικρότερης σημασίας εχθροί να γίνονται σημαντικοί. Οι επιδράσεις αυτές σε γενικές γραμμές φαίνεται να είναι μεγαλύτερες, τουλάχιστον ως προς τα φαινολογικά στάδια, στις ξενικές ποικιλίες. Εν κατακλείδι, ο κ. Κανάκης για την αντιμετώπιση του φαινομένου αναφέρει ότι μπορούν να γίνουν τροποποιήσεις στη διαχείριση, να ενισχυθεί η άρδευση, όπου είναι δυνατό, να τροποποιηθεί η ποικιλιακή σύνθεση ανά αμπελουργική περιοχή, να γίνει χρήση, όπου υπάρχουν, κατάλληλων κλώνων μιας ποικιλίας και εγκατάσταση των κατάλληλων ανά περίπτωση υποκειμένων, όπως είναι εκείνα που οψιμίζουν την ωρίμανση.

Ο κ. Κανελλακόπουλος Χρήστος (σύμβουλος οινολόγος στην περιοχή των Κυκλάδων) δεν έχει ενημερωθεί επίσημα επί του θέματος. Ωστόσο, γνωρίζει το πρόβλημα από την προσωπική του έρευνα. Συγκεκριμένα, το θέμα συζητήθηκε στο συνέδριο Άμπελος 2018 που έλαβε χώρα στη Σαντορίνη με κεντρικό ομιλητή τον κ. Σταυρακάκη, ομότιμο καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ακόμα, έχει παρευρεθεί σε ομιλίες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που έγιναν στο Bordeaux και στο Montpellier της Γαλλίας. Τονίζει ότι η περιοχή της Βουργουνδίας με την ποικιλία Pinot Noir, που ευδοκιμεί σε δροσερά κλίματα, επηρεάζεται αρνητικά τόσο στην ποιότητα όσο και στην ταυτότητά της από την αύξηση της θερμοκρασίας. Η εμπειρία του κ. Κανελλακόπουλου αφορά κυρίως τον κυκλαδικό χώρο και μας αναφέρει ότι από τα τέλη της δεκαετίας ‘90 και τις αρχές της επόμενης παρατηρήθηκε σταδιακά να ξεκινά νωρίτερα ο Τρύγος σε σύγκριση με παλιότερες χρονιές. Στο νομό Ηλείας, στην Πελοπόννησο, ωριμάζουν πολύ γρήγορα τα σταφύλια και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι οξύτητες να είναι μειωμένες, όπως συμβαίνει με το Chardonnay. Επιπλέον, στα Νότια, το Sauvignon Blanc παρουσιάζει πτώση στο αρωματικό προφίλ του, χωρίς να έχει γίνει επισταμένη έρευνα. Μας τονίζει, ότι οι αρωματικές ποικιλίες χρειάζονται ψυχρά περιβάλλοντα για να αποδώσουν στο μέγιστο αλλά πιθανότατα η αλλοίωση του αρωματικού χαρακτήρα να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες. Στη συνέχεια, μας αναφέρει ότι οι ελληνικές ποικιλίες φαίνεται να είναι συνηθισμένες σε ξηροθερμικά περιβάλλοντα, ωστόσο μπορεί να υπάρξει θέμα στην ποσότητα και στο προφίλ του κρασιού. Ακόμα, επισημαίνει ότι είναι σημαντικό να ερευνηθεί το θέμα της άρδευσης. Στο οινοποιείο της Σαντορίνης σκέφτονται να ανανεώσουν τα αμπέλια καθώς ένα νέο αμπέλι αντέχει περισσότερο. Ακόμα, να καλύψουν τα κενά που υπάρχουν στους αμπελώνες κάτι που θα βοηθήσει το μικροκλίμα του αμπελιού. Πιο αναλυτικά, γεμίζοντας τα κενά που δημιουργήθηκαν από φυτά που ξεράθηκαν και γέρασαν όχι μόνο θα βοηθηθεί η παραγωγή αλλά το φυτό και οι ρίζες του θα συγκρατούν μεγαλύτερη ποσότητα νερού. Έτσι, το γενικότερο υδατικό δυναμικό θα μένει περισσότερο στο αμπέλι. Η τελευταία μέθοδος δεν έχει να κάνει τόσο με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά θα βοηθήσει γιατί θα δημιουργηθεί μία σκίαση με αυτήν την πύκνωση.