Αποτελούν τα αυτόριζα αμπέλια – που δεν έχουν εμβολιαστεί με αμερικάνικο υποκείμενο – καλύτερες εκφράσεις ενός terroir ή είναι απρόβλεπτα και επικίνδυνα;
«Το αδιαμφισβήτητο μεγαλείο των μη εμβολιασμένων αμπελιών έγκειται στην ομοιογενή δομή τους» αναφέρει ο Nik Weis, ιδιοκτήτης και οινοποιός στο St. Urbans-Hof Weingut στην περιοχή Mosel της Γερμανίας. Και προσθέτει «το φυτό δεν αποτελείται από δύο διαφορετικά κομμάτια ξύλου. Δεν υπάρχει καμία ανωμαλία στη ροή του χυμού, κάτι που προκαλείται από την τομή για το εμβόλιο. Αποτελεί ένα κλειστό φυτικό σύστημα, με τον τρόπο που δημιουργήθηκε χωρίς να έχει χειραγωγηθεί από τον άνθρωπο. Η καλλιέργεια αυτόριζων πρέμνων είναι ο καλύτερος τρόπος για να παραχθούν αυθεντικοί οίνοι που αντανακλούν τον τόπο παραγωγής τους με τη βέλτιστη δυνατή ποιότητα».
Για την απώλεια του “μεγαλείου” ευθύνεται μια μικροσκοπική αφίδα. Το 1866 ένας καλλιεργητής στο νότιο Ροδανό σήμανε συναγερμό, αφού παρατήρησε το θάνατο ενός ολόκληρου κομματιού του αμπελώνα του. Η αφίδα Phylloxera vastatrix με καταγωγή από την Αμερική, εισχώρησε στη Γαλλία μέσω της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο. Η κίνηση που διέσωσε τον οινικό κόσμο εν τέλει, ήταν ο εμβολιασμός (μπόλιασμα) των πρέμνων. Το 1878 οι απελπισμένοι αμπελοκαλλιεργητές άρχισαν να ενώνουν το απρόσβλητο στη φυλλοξήρα αμερικάνικο υποκείμενο, με τις ευρωπαϊκές ποικιλίες. Ακόμα και στις μέρες μας, τρία αμερικάνικα είδη αμπελιού κυριαρχούν ως επιλογές υποκειμένων.
Η αμπελουργία άλλαξε ριζικά. Ενώ η παραλλακτικότητα στο χωράφι ήταν ο κανόνας στην προφυλοξηρική αμπελουργία, μετά την εμφάνιση της φυλλοξήρας,.τα αγροτεμάχια οργανώθηκαν με βάση την ποικιλία και οι παραδοσιακές αμπελουργικές περιοχές μεταμορφώθηκαν. Και ενώ το σύστημα ταξινόμησης που καθόρισε τη γαλλική κουλτούρα του οίνου και αργότερα την οινική κουλτούρα παντού, εισήχθη το 1855 με την ταξινόμηση της περιοχής Médoc στο Μπορντώ,.στην πραγματικότητα άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά μετά την επέλαση της φυλλοξήρας, μέχρι και την επίσημη ίδρυση του το 1935.
Λίγοι θα μπορούσαν να μην παραδεχτούν, ότι οι συστηματικές και οργανωμένες φυτεύσεις και η ταξινόμηση των περιοχών είναι προς την ορθή κατεύθυνση,.αλλά μέσα από αυτή τη διαδικασία, χάθηκε ένα ουσιώδες κομμάτι “μεγαλείου” μέσα από τη διαδικασία εμβολιασμού που ίσως θυμίζει κάτι από την ιατρική του Dr Frankenstein.
Η χαμένη μαγεία
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι αυτόριζοι αμπελώνες, εμφανίζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με την εμβολιασμένη άμπελο. «Οι οίνοι από τα αυτόριζα αμπέλια τείνουν να αποκτούν περισσότερα ορυκτά και φυτικά στοιχεία αλλά και περισσότερα τριτογενή χαρακτηριστικά».σύμφωνα με τον Daniel Callan βοηθό οινοποιό και επικεφαλή κελαριού στο οινοποιείο Thacher Winery στην περιοχή Paso Robles της California. Ο Callan έχει διενεργήσει πολλούς τρύγους με αυτόριζα αμπέλια στη Ν. Αφρική και ξεκίνησε να εργάζεται με αυτόριζα αμπέλια στην Καλιφόρνια το 2017. Πιστεύει ότι αυτοί οι οίνοι τείνουν να είναι λιγότερο επιπόλαιοι. «Είναι λιγότερο φρουτώδεις, τα χαρακτηριστικά τους ίσως εξαρτώνται λιγότερο από την ποικιλία και περισσότερο από τον τόπο παραγωγής, που είναι και πιο ενδιαφέρων. Μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε περισσότερο πολύπλοκους παρά ευχάριστους» συμπληρώνει.
Παρόλο που τα δεδομένα για το πόσοι αυτόριζοι αμπελώνες υπάρχουν, είναι περιορισμένα, η παρουσία τους οφείλεται σε λόγους απομόνωσης ενός αμπελώνα ή και μιας ολόκληρης περιοχής, λόγω του terroir ή λόγω απλά της τύχης. Στη Ν. Αμερική και στην Α. Ευρώπη σε περιοχές όπως η Αρμενία και η Γεωργία, τα αυτόριζα αμπέλια είναι συνηθισμένα. Ένας αμπελώνας στο ευρωπαϊκό σημείο εισόδου της φυλλοξήρας, στην περιοχή του Ροδανού είναι προ-φυλλοξηρικός. Ο Rodolphe de Pins, ιδιοκτήτης και οινοποιός στο Château de Montfaucon αναφέρει: «Το 2012 αγόρασα ένα αγροτεμάχιο με μη εμβολιασμένα αμπέλια στο Mont Peiguerolle, που βρίσκεται στο χωριό St. Genies de Comolas, στο Cru Lirac. Ήταν γνωστό ως ένα από τα παλαιότερα στην κοιλάδα του Ροδανού και χρονολογείται από το 1871. Το αγροτεμάχιο είναι περίπου 0,75 εκτάρια και είναι φυτεμένο με 18 διαφορετικές ποικιλίες. Προφανώς ο αμπελώνας εδώ κατέχει τα μέσα για να αντισταθεί στη φυλλοξήρα.» Ποια είναι όμως αυτά τα μέσα;
Ο De Pins δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στον παράγοντα έδαφος με τα αμμώδη χαρακτηριστικά στη συγκεκριμένη περίπτωση να δυσκολεύουν την κίνηση.και την επιβίωση του εντόμου της φυλλοξήρας. Άλλοι παραγωγοί, θεωρούν ότι το πιο σημαντικό είναι το terroir, επισημαίνοντας ότι τα αμμώδη,.τα βραχώδη, τα όξινα ηφαιστειακά εδάφη καθώς και το μεγάλο υψόμετρο και η απομόνωση είναι οι ιδανικοί φυσικοί εχθροί της αφίδας. «Τη στιγμή που φυτεύτηκαν αυτοί οι αμπελώνες, έγινε μια μαζική επιλογή υλικού βάσει των παρατηρήσεων πολλών ετών. Η ποικιλομορφία βοηθάει επειδή δεν υπάρχει μόνο ένας κλώνος και έτσι ο αμπελώνας είναι πιο ανθεκτικός σε ασθένειες και λοιμώξεις» εξηγεί ο De Pins. Τώρα καθώς τα αμπέλια αναπόφευκτα γερνούν και πεθαίνουν,.ο De Pins αντικαθιστά τα φυτά με φύτευση νέων που προέρχονται από πολλά αρχικά φυτά (και όχι από ένα) που έχει παρατηρηθεί ότι έχουν επιθυμητά χαρακτηριστικά (massal selection).
Η άλλη πλευρά
Οι παραγωγοί δεν έχουν όλοι την ίδια άποψη για τα αμπέλια που δεν έχουν εμβολιαστεί. Ο Daniel Brennan, οινοποιός στο οινοποιείο Decibel Wines στην περιοχή Hawke’s Bay της Ν. Ζηλανδίας εργάζεται με συνέπεια εδώ και χρόνια σε ένα κομμάτι αυτόριζων αμπελώνων από την ποικιλία Pinot noir και ακριβώς δίπλα με εμβολιασμένα αμπέλια από τον ίδιο κλώνο. Τα καλύτερα αποτέλεσμα σύμφωνα με τον Brennan παρατηρούνται στα εμβολιασμένα πρέμνα. «Βρισκόμαστε στο 15ο έτος ζωής του συγκεκριμένου κομματιού και γνωρίζουμε πολύ καλά τις διαφορές» λέει ο Brennan. «Τα αυτόριζα ωριμάζουν λίγο πιο γρήγορα και τείνουν να παράγουν πιο σαρκώδεις οίνους με περισσότερες τανίνες,.ενώ τα εμβολιασμένα τείνουν να παράγουν οίνους πιο λεπτούς και ελκυστικούς».
Η Elena Pozzolini οινοποιός στην περιοχή Tenuta Sette Cieli της Τοσκάνης που έχει εργαστεί με εμβολιασμένα αμπέλια στην Ιταλία, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία και με αυτόριζα στην Αργεντινή και στην περιοχή Isola del Giglio στο Grosseto της Τοσκάνης στην Ιταλία,.συμφωνεί ότι τα εμβολισμένα αμπέλια επέτρεψαν στους παραγωγούς να βελτιώσουν τη μέση ποιότητα των οίνων,.καθιστώντας την καλλιεργητική συμπεριφορά και την παραγωγή τους πιο ομοιόμορφη αν και ορισμένες φορές εις βάρος της ποσότητας. Τελικά πιστεύει ότι η προέλευση της ρίζας δεν μπορεί να επηρεάσει την έκφραση του terroir.
Ο Bob Pepi, ιδιοκτήτης της εταιρείας Eponymous Wines στην κοιλάδα Napa της Καλιφόρνια, και σύμβουλος οινοποιός για τα κρασιά Terrapura στη Χιλή έχει εργαστεί με αυτόριζα και εμβολιασμένα αμπέλια για παραπάνω από 20 έτη. Όπως και η Pozzolini πιστεύει ότι τα εμβολιασμένα αμπέλια δίνουν στους οινοποιούς μεγαλύτερο έλεγχο και μεγαλύτερη ευελιξία. «Οι οίνοι από εμβολιασμένα αμπέλια, αποδίδουν καλύτερα σε μια μεγαλύτερη ποικιλία εδαφών» αναφέρει ο Pepi προσθέτοντας,.«όλοι πίστευαν ότι για να μεγαλώσεις ένα πραγματικά σπουδαίο Chardonnay ή ένα επίσης σπουδαίο Pinot Noir χρειάζεσαι ασβεστολιθικά εδάφη όπως τα εδάφη της Βουργουνδίας. Τα εμβολιασμένα αμπέλια όμως επιτρέπουν στους παραγωγούς να φυτέψουν ένα ευρύτερο φάσμα ποικιλιών σε περισσότερους τύπους εδάφους».
Επίσης υπάρχει και το ζήτημα των ασθενειών. Ακόμη και οινοποιοί όπως ο ο Paul Foppiano συνιδιοκτήτης και διευθυντής αμπελουργικού στο οινοποιείο Foppiano Vineyards στην περιοχή Russian River Valley στη Σονόμα της Καλιφόρνια, που χρησιμοποιεί αυτόριζα αμπέλια για να γεμίσει τα κενά σε παλαιότερους αμπελώνες,.λέει ότι θα ήταν τρομερά ριψοκίνδυνο να προσπαθήσεις να δημιουργήσεις ένα νέο παραγωγικό αμπελώνα με αυτόριζα αμπέλια στην περιοχή. «Τα αυτόριζα δεν είναι τόσο ανθεκτικά όσο τα εμβολιασμένα αμπέλια και υπάρχει μεγάλη πίεση από τις ασθένειες στην περιοχή που είμαστε».αναφέρει ο Foppiano, συνεχίζοντας «πιθανότητα θα προσβληθούν από φυλλοξήρα και από άλλες ασθένειες του εδάφους. Περιμένω από τα αυτόριζα να ζήσουν πέντε έως επτά έτη στην συγκεκριμένη περιοχή. Το σημαντικότερο είναι ότι μεγαλώνουν σαν ζιζάνια οπότε τα σκέφτομαι σαν μια ζώνη βοήθειας στους παλαιότερους αμπελώνες μας».
Φέτος ο Foppiano θα συγκομίσει τη μεγαλύτερη εσοδεία από αμπέλια-μερικές εκατοντάδες- σε έναν παλαιό αμπελώνα φυτεμένο με Petite Sirah. «Θα είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τις διαφορές των οίνων από αυτόριζα αμπέλια στη γεύση σε ευρύτερη κλίμακα αλλά και τον χρόνο ζωής τους. Δε βλέπω μια καλλιέργεια με αυτόριζα αμπέλια ως εμπορικά βιώσιμη στη συγκεκριμένη περιοχή,.αλλά αν βρισκόμασταν σε μια πιο απομακρυσμένη περιοχή με λιγότερη πίεση, ίσως» συμπληρώνει.
Υπάρχει ενδιάμεση οδός;
Είναι δυνατόν οι παραγωγοί αλλά και οι καταναλωτές να αποκομίσουν αυτό που κάποιοι βλέπουν ως οργανοληπτικά οφέλη στον οίνο που προέρχεται από μη εμβολιασμένα πρέμνα,.χωρίς τα μειονεκτήματα και τον κίνδυνο μιας μη οικονομικά βιώσιμης καλλιέργειας;
Ο Weis προσπαθεί να το κάνει να συμβεί στην κοιλάδα Mosel. Ο παππούς του ήταν ο πρώτος ιδιώτης ιδιοκτήτης φυτωρίου αμπέλου στην περιοχή, δημιουργώντας μάλιστα και τρεις κλώνους της ποικιλίας Riesling.(Weis1, Weis17 και Weis21), οι οποίοι θεωρούνται από πολλούς ως οι καλύτεροι κλώνοι Riesling στον κόσμο. Ο πατέρας του Hermann Weis συνεχίζοντας το έργο, πήρε την πρώτη άδεια εξαγωγής μοσχευμάτων στον Καναδά με αποτέλεσμα περισσότερο από το 60% των Riesling στον Καναδά να προέρχεται από το φυτώριο Weis Mosel.
Όπως αποκαλύπτει ο Weis, «όταν ανέλαβα, ξεκίνησα να επικεντρώνομαι στην γενετική παραλλακτικότητα. Μαζί με τον διευθυντή του αμπελώνα μου, Hermann Jostock συλλέξαμε δείγματα από τα παλαιότερα αμπέλια Riesling που μπορέσαμε να βρούμε,.σώζοντας τα από την εξαφάνιση και τα φυτέψαμε γύρω από το οινοποιείο. Έτσι δημιουργήσαμε αυτό που αποκαλούμε κιβωτό του Νώε, από παλιά αμπέλια Riesling. Είναι μια τράπεζα γονιδίων, που σκοπεύουμε να χρησιμοποιήσουμε στους δικούς μας αμπελώνες, για να παράγουμε πιο περίπλοκα και αυθεντικά Riesling. Επίσης τα πουλάμε και σε άλλους παραγωγούς».
Η φύτευση μη εμβολιασμένων αμπελώνων στη Γερμανία απαγορεύεται σημειώνει ο Weis, προσθέτοντας βέβαια ότι ορισμένα κομμάτια πολύ βραχώδεις στο Mosel έχουν ακόμα αυτόριζους αμπελώνες. Είναι όμως επικίνδυνο σύμφωνα με τον Weis. «Δε μπορούμε να ξεχάσουμε τον κίνδυνο.που ελλοχεύει η φύτευση μη εμβολιασμένων αμπελώνων όταν στοχεύουμε σε μια σταθερή και ασφαλή οινική βιομηχανία. Θα ήταν εντελώς ανεύθυνο να χορηγηθούν άδειες φύτευσης μη εμβολιασμένων αμπελώνων, επειδή ο κίνδυνος της φυλλοξήρας θα είναι πάντα εκεί». Υπάρχει μια διάθεση για οίνους με στοιχεία μυστηρίου και κινδύνου και σίγουρα μια επιθυμία του καταναλωτή να πιεί κάτι ξεχωριστό που θα αφηγείται και την ιστορία του τόπου μέσα στο ποτήρι.
Το οινοποιείο Thacher εμπορεύεται οίνους από αυτόριζα αμπέλια όπως κάνουν και άλλα οινοποιεία π.χ..το Tegan Passalacqua, το Sandlands, το Washington’s Chateau Ste όπως και δεκάδες άλλα. «Ένα σκληροπυρηνικό κοινό ψάχνει οίνους από μη εμβολιασμένα αμπέλια» αναφέρει ο Thacher’s Callan. «Σε μια αίθουσα γευσιγνωσίας, σε μια εξειδικευμένη κάβα ή σε ένα εστιατόριο με έξυπνες επιλογές, η αξία αυτών των αμπελώνων μπορεί να κοινοποιηθεί και οι άνθρωποι να ανταποκριθούν» συμπληρώνει. Ακόμα και για όσους υποστηρίζουν τα οφέλη των εμβολιασμένων αμπελώνων, υπάρχει κάτι αδιαμφισβήτητα δελεαστικό σε σχέση με τα αυτόριζα αμπέλια. «Νομίζω ότι επειδή γίνονται όλο και πιο σπάνια καταλήγουν κάτι πολύ ιδιαίτερο» σύμφωνα με τον Decibel’s Brennan. «Είναι μια βουτιά στην ιστορία και η ιδέα του ταξιδιού στο χρόνο μέσα από την αίσθηση της μνήμης είναι ελκυστική. Αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τα αυτόριζα αμπέλια, τότε η διατήρηση αυτών των σπάνιων τόπων είναι αξιέπαινη και την υποστηρίζω ολόψυχα» καταλήγει.
ΠΗΓΗ: Wine searcher-by Kathleen Willcox