Ο John Williams είναι ιδιοκτήτης του οινοποιείου Frog’s Leap στην κοιλάδα της Νάπα. Γύρω από τους αμπελώνες μόλις το 6-7% της γης του αφιερώνεται σε άλλες καλλιέργειες και σε αυτό το ποσοστό δεν υπάρχει σχεδόν ούτε ένα οπορωφόρο δέντρο. Σε μια περιοχή που το κόστος του εκτάριου κοστίζει κατά μέσο όρο 1.000.000 δολάρια, είναι δύσκολο να υπάρξει κάποια άλλη οικονομικά βιώσιμη καλλιέργεια εκτός των αμπελώνων. «Επειδή όμως μιλάμε για ζωή» αναφέρει ο Williams, «τα συμβατικά γεωργικά συστήματα σπρώχνουν τη ζωή έξω από τους αμπελώνες. Πρέπει να συζητήσουμε για το πώς θα επαναφέρουμε τη ζωή πίσω διαλύοντας τις μονοκαλλιέργειες οι οποίες δεν είναι ποτέ υγιείς». Τι πρέπει όμως ένας αμπελουργούς να κάνει; Η βιοποικιλότητα έχει γίνει μια από τις λέξεις κλειδιά στην σύγχρονη αμπελουργία και πλέον γνωρίζουμε τα οφέλη της. Η βιοποικιλότητα στους αμπελώνες και στο έδαφος σημαίνει πιο υγιή και πιο εύρωστα οικοσυστήματα, τα οποία είναι πιο ανθεκτικά στις ασθένειες και είναι καλύτερα προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κλίμα. Παρόλο που βρισκόμαστε όμως αντιμέτωποι με αυτή τη δυστοπική κλιματική πραγματικότητα, μεγάλο μέρος της οινοποιητικής βιομηχανίας αρνείται να μεταβεί σε περισσότερο βιώσιμους τρόπους καλλιέργειας.
Αυτά τα επιχειρήματα επικαλέστηκαν ο Williams και αρκετοί άλλοι στη διάρκεια της τελευταίας από μια σειρά διαδικτυακών συζητήσεων με τίτλο «Το πρωτόκολλο του Πόρτο. Ο ρόλος της ποικιλομορφίας στην καλλιέργεια της αμπέλου». Η συγκεκριμένη συζήτηση εστίαζε στο πως μπορεί η βιομηχανία οίνου να βοηθήσει στην άμβλυνση των ολοένα και πιο ακραίων κλιματικών φαινομένων.
Η βιοποικιλότητα δεν αφορά μόνο τη ζωή των φυτών φυσικά. Αφορά και την παρουσία διαφόρων ζωικών ειδών επίσης. «Δε μπορεί να υπάρξει γεωργία χωρίς την παρουσία ζωής στα αγροτεμάχια» δήλωσε ο Michael Goëss-Enzenberg ιδιοκτήτης του κτήματος Manincor στη βόρειο Ιταλία. «Και η ζωή σημαίνει ζώα, μικροοργανισμοί στο έδαφος, σπόροι και παρουσία άλλων φυτών ανάμεσα στα πρέμνα, που προσελκύουν έντομα, μέλισσες και πουλιά. Από τότε που μετατρέψαμε τον αμπελώνα μας σε βιοδυναμικό, έχουμε δει τα πουλιά να επιστρέφουν, τα οποία δεν είχαμε δει εδώ και πάρα πολύ καιρό. Πρόκειται για την επιστροφή της ζωής πίσω στη γη και αυτό είναι το πιο σημαντικό» συνεχίζει ο Goëss-Enzenberg.
Η εικόνα που παρουσίασε ο Pedro Beja, συντονιστής ερευνητής στο κέντρο ερευνών για τη βιοποικιλότητα και τους γενετικούς πόρους στη Πορτογαλία (CIBIO) είναι απογοητευτική. Η υπερβολική εξάρτηση από τα ανόργανα λιπάσματα, η ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφάρμακων, η μηχανοποίηση,.η άρδευση και οι μονοκαλλιέργειες που επικράτησαν σαν πρακτικές τα τελευταία 70 χρόνια αποδεκάτισαν την ποικιλομορφία των γεωργικών τοπίων. Στους αμπελώνες ακολουθήθηκε το ίδιο μοντέλο. Δεκαετίες καλλιέργειας αμπελώνων, που επικεντρώθηκαν σε μερικές ποικιλίες “υψηλής παραγωγικής δυνατότητας” έχουν οδηγήσει σε μια βιομηχανία από επιβλαβείς μονοκαλλιέργειες όπου η εναλλαγή των φυτών είναι ανύπαρκτη, οι μέλισσες δηλητηριάζονται και άλλα άγρια ζώα θυσιάζονται για την επιβίωση μόνο των καλλιεργειών με υψηλή ζήτηση.
«Από τη δεκαετία του 1950 η αγρονομία έγινε εξαιρετικά επιτυχής στη μείωση της παραγωγικότητας της γης προκειμένου να αυξήσει την ικανότητα να παραχθούν περισσότερα τρόφιμα. Η λεγόμενη πράσινη επανάσταση κατάφερε να παράγει τροφή για τον πληθυσμό της γης που από τα 2.5 δις το 1950 έφτασε τα 6 δις το 2000. Έτσι από μια οπτική ήταν μια μεγάλη επιτυχία αλλά με τεράστιο κόστος, κυρίως για το περιβάλλον», συμπληρώνει ο Beja.
Είναι ξεκάθαρο ότι το να προχωρήσεις αφήνοντας πίσω τις μεθόδους καλλιέργειας των προηγούμενων δεκαετιών δεν είναι μια απλή διαδικασία. Όπως έκανε ξεκάθαρο και ολόκληρο το πάνελ στη διαδικτυακή συζήτηση,.υπάρχει μια καμπύλη μάθησης που δεν τελειώνει με την απόκτηση ενός πιστοποιητικού βιολογικής καλλιέργειας. Αλλά αν το μονοπάτι για την κατάκτηση της αειφορίας δε χρειάζεται να τελειώνει στο πιστοποιητικό βιολογικής καλλιέργειας, δε χρειάζεται να ξεκινάει με αυτό επίσης.
«Δεν είναι απαραίτητο να κάνεις όλη τη διαδρομή όπως την κάναμε εμείς και να παράγεις πλήρως βιοδυναμικά και με μηδενική παραγωγή αποβλήτων. Μπορείτε να ξεκινήσετε αργά. Όταν οι υπόλοιποι το ανακαλύψουνε αυτό, τότε πιστεύω θα δούμε μια μεγάλη αλλαγή».δήλωσε η Gabriela Mascioli, συνιδιοκτήτης του Herdade de Coelheiros στο Alentejo της Πορτογαλίας.
«Η αλλαγή συντελείτε γρηγορότερα από ότι νομίζετε» πρόσθεσε ο Goëss-Enzenber. «Μέσα σε ένα χρόνο, όπου φυτεύτηκαν φυτά επικάλυψης και προστέθηκαν άλλα φυτά στο χώμα πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη αλλαγή. Θα δείτε μικρά έντομα και ζώα να εμφανίζονται που βοηθάνε να καλλιεργήσετε το έδαφος» συνεχίζει.
Οι συμμετέχοντες στο πάνελ αμφισβήτησαν επίσης την ιδέα ότι η βιοποικιλότητα αφορά μόνο όσους κατέχουν μεγάλες εκτάσεις γης. Στην Ιταλία που ο κλήρος των οινοποιών είναι κατά μέσο όρο 10 στρέμματα ανά αμπελοτεμάχιο,.η στήριξη στη βιοποικιλότητα δε σημαίνει ότι πρέπει να χαθεί ή να μειωθεί η παραγωγή. Στις άκρες των χωραφιών μπορούν να γίνουν εργασίες και φυτεύσεις που θα προσελκύσουν τα ωφέλιμα ζώα. Ανάμεσα στα πρέμνα μπορούν να τοποθετηθούν φωλιές για τα ωφέλιμα πουλιά. Δε χρειάζεται να θυσιαστεί ούτε τετραγωνικό καλλιεργήσιμης γης. Η βιοποικιλότητα μπορεί να εισαχθεί με αυτόν τον τρόπο στους αμπελώνες,.έτσι ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούν οι μονοκαλλιέργειες σύμφωνα με τον Goëss-Enzenberg.
«Οι μονοκαλλιέργειες άλλωστε δεν είναι μόνο ανθυγιεινές για την άγρια φύση και τους αμπελώνες αλλά και αναποτελεσματικές» υποστηρίζει η Mascioli. Όταν μαζί με το σύζυγο της Alberto Weisser αγόρασαν το κτήμα τους το 2015,.περίμεναν ότι για να αποδώσουν οι αλλαγές θα ακολουθούσε μια περίοδος με μακρά και μεγάλη αναμονή. Αλλά σε μερικούς μήνες, η αλλαγή ήταν ήδη εμφανής. Θυμάται μια τροπική καταιγίδα που έπληξε έναν κοντινό ελαιώνα. Αυτό το αγρόκτημα ήταν φυτεμένο πρόσφατα, χρησιμοποιώντας συμβατικές μεθόδους καλλιέργειας. Ωστόσο στο Coelheiros όπου χρησιμοποιούν φυτά εδαφοκάλυψης και προσθέτουν κομπόστ για να ενισχυθεί η απορροφητικότητα του νερού.«η βλάστηση ήταν πράσινη και υγιής και μπορούσες να δεις που είχε απορροφηθεί το νερό στους τριχοειδείς πόρους του έδαφος κάτι που βοήθησε σημαντικά στην αύξηση των υδατικών αποθεμάτων» συμπλήρωσε η Mascioli.
«Είναι θέμα νοοτροπίας. Είμαστε νέοι στον οινικό κόσμο μόλις πέντε χρόνια και διαπιστώσαμε ότι οι άνθρωποι είναι δύσπιστοι απέναντι στις αλλαγές. Θεωρούν ότι περιπλέκουμε τα πράγματα και ότι η παραδοσιακή γεωργία είναι να εφαρμόζουμε τις θεραπείες και να ακολουθούμε τα χρονοδιαγράμματα. Με τη χρήση βιώσιμων πρακτικών πρέπει να προσέχουμε τα πάντα. Από τα πρέμνα μέχρι το κλίμα. Από τους ανθρώπους που εργάζονται για εμάς χρόνια, υπήρξε μια δυσκολία προσαρμογής στον τρόπο που εμείς καλλιεργούμε.»
Το Πρωτόκολλο του Πόρτο παλεύει αδιάκοπα να φέρει την κλιματική δράση στο προσκήνιο της οινικής βιομηχανίας. Εξάλλου η παραγωγή οίνου δεν πρέπει να θεωρείται μια ακόμα εργασία που σκοπό έχει την παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων χρημάτων. Η προσήλωση στη λεπτομέρεια σε όλα τα στάδια παραγωγής από τον αμπελώνα,.στο οινοποιείο και από εκεί στο κελάρι, το ξεχωρίζει από τα άλλα αγροτικά προϊόντα. Υποφέρει όμως από δεκαετίες εξάπλωσης και εισβολής επιβλαβών αγροτικών τεχνικών. Με την κλιματική αλλαγή να αυξάνεται και τον παγκόσμιο πληθυσμό να αναμένεται να φτάσει τα 11 δις το 2050, δημιουργείται μια συνθήκη που η βιομηχανία θα πρέπει να έρχεται αντιμέτωπη όλο και συχνότερα. ⁄⁄ Πηγή: Harpers.co.uk. by Jo Gilbert
✒️ Δημήτρης Καραχάλιος, ΟΙΝΟΛΟΓΟΣ