Η κατεύθυνση των αγροτικών ερευνών έχει αλλάξει άρδην τις τελευταίες δεκαετίες. Η μονοδιάστατη έρευνα πάνω στην εξέλιξη της συμβατικής γεωργίας έχει αρχίσει και ατονεί, με άλλα πιο “φιλικά” για το περιβάλλον επίθετα να συνοδεύουν όλο και περισσότερο την λέξη γεωργία (ολοκληρωμένη, βιολογική, βιοδυναμική). Οι λόγοι για αυτή τη μεταστροφή ξεπερνούν την γεωπονική επιστήμη αφού στην επιλογή της αρμονικότερης συνύπαρξης με τη φύση, συνήθως τα κριτήρια παύουν να είναι αμιγώς επιστημονικά και οικονομικά. Συνήθως εμπλέκεται και η περιβαλλοντική, προσωπική και αξιακή οπτική του αγρότη. Η κοινή συνισταμένη των λιγότερο “παρεμβατικών” αγροτικών πρακτικών, είναι η ισορροπία ανάμεσα στη παραγωγή προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος. Ακόμα όμως και στις λιγότερο παρεμβατικές πρακτικές που λειτουργούν σε ένα πλαίσιο εναρμόνισης με το φυσικό περιβάλλον, η περιβαλλοντική έρευνα επικεντρώνονται στην προστασία του αγροτεμαχίου που καλλιεργείται και ίσως να επεκτείνεται μέχρι τους παρακείμενους υδατικούς πόρους. Αν όμως ανοίξουμε το εύρος της μελέτης μας και προσπαθήσουμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα γεννιούνται και άλλα ερωτήματα, όπως τι περιβαλλοντικό αντίκτυπο σε παγκόσμια κλίμακα μπορεί να επιφέρει η προστασία και η βελτίωση των καλλιεργούμενων εδαφών; Και επίσης, πως συνδυάζεται με το αιώνιο επίδικο της αγροτικής παραγωγής, τη σίτιση του πληθυσμού;
Το επίθετο αναγεννητική άρχισε να συνδέεται με τη γεωργία στα τέλη της δεκαετίας του 1970 αλλά οι όροι Regenerative Agriculture (RA) και Regenerative Farming άρχισαν να γίνονται ευρύτερα γνωστοί στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από το αμερικάνικο ινστιτούτο Rodale μέσω της έρευνας που διεξήγαγε και την έκδοση του περιοδικού Organic Gardening and Farming (Ken E Giller et al., 2021). Ο Robert Rodale που το 1983 έδωσε έναν πρώιμο ορισμό της αναγεννητικής γεωργίας, προσπάθησε να τη διαχωρίσει από τη βιολογική, αφού ο στόχος της αναγεννητικής παράλληλα με την προστασία του οικοσυστήματος και της υγείας του καταναλωτή, είναι και η αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών (Ken E Giller et al., 2021).
Μια πιο σύγχρονη και ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι ότι η αναγεννητική γεωργία είναι μια ολιστική πρακτική διαχείρισης της γης,.που χρησιμοποιεί τη φωτοσύνθεση των φυτών για να κλείσει τον κύκλο του άνθρακα και να οικοδομήσει ένα υγιές έδαφος,.να δημιουργήσει ανθεκτικές καλλιέργειες και να επιτύχει μεγαλύτερη συγκέντρωση θρεπτικών συστατικών στο έδαφος (WineLand Media, 2020). Άλλωστε ένα μόνο λεπτό στρώμα στην επιφάνεια του εδάφους,.είναι υπεύθυνο για το 95% όλων των τροφίμων που παράγονται για ανθρώπινη κατανάλωση (Danone, n.d.). Και παρόλο που το έδαφος είναι ένας πόρος που θεωρείται ανθεκτικότερος συγκριτικά με άλλους, εκτιμάται ότι σε ποσοστό 33% παγκοσμίως είναι από μέτρια έως πολύ υποβαθμισμένο λόγω της διάβρωσης,.της υφαλμύρωσης, της συμπύκνωσης, της οξίνισης και της χημικής ρύπανσης του (Food and Agriculture Organization of the United States, 2015).
Αλλάζοντας τις γεωργικές πρακτικές, μπορούμε να αρχίσουμε να αντιστρέφουμε αυτήν την κατάσταση και να χτίσουμε ένα υγιές και ανθεκτικό έδαφος, αφού οι μικροοργανισμοί που υπάρχουν στο υγιές έδαφος αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, με μόλις 1% εξ αυτών να έχουν αναγνωριστεί (European Commission, 2010). Επίσης, το υγιές έδαφος είναι μια τεράστια δεξαμενή αποθήκευσης του άνθρακα, λόγω της ικανότητας των φυτών να το δεσμεύουν μέσω της φωτοσύνθεσης. Μελέτες έχουν επίσης δείξει, ότι τα πιο υγιή εδάφη είναι πιο ανθεκτικά τόσο στην ξηρασία, όσο και στη διάβρωση από τις έντονες βροχοπτώσεις. Αυτά τα εδάφη μπορούν να συγκρατούν περισσότερο νερό, να υποστηρίζουν μεγαλύτερο αριθμό μικροοργανισμών και να τροφοδοτούν τα φυτά με πληθώρα συστατικών για καλύτερη ανάπτυξη (Danone, n.d.).
Η αναγεννητική γεωργία (RA) στοχεύει στο να βελτιώσει την υγεία του εδάφους, κυρίως μέσω των πρακτικών που αυξάνουν την οργανική ουσία του εδάφους (WineLand Media, 2020).
Οι αναγεννητικές γεωργικές πρακτικές (WineLand Media, 2020):
• Συμβάλλουν στη δημιουργία υγιών και γόνιμων εδαφών.
• Αυξάνουν τη διήθηση, την κατακράτηση και την καθαρή και ασφαλή απορροή του νερού.
• Αυξάνουν τη βιοποικιλότητα, την υγεία και την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων.
Οι πρακτικές της περιλαμβάνουν (WineLand Media, 2020):
• Μηδενική ή ελάχιστη άροση. Η άροση διαλύει (κονιορτοποιεί) τη συσσωμάτωση του εδάφους και τις μικροβιακές κοινότητες, ενώ προσθέτει περίσσεια Ο2 στο έδαφος αυξάνοντας την αναπνοή και τις εκπομπές CO2. Η αναγεννητική γεωργία θεωρεί ότι η άροση αποτελεί μια από τις πιο εσφαλμένες γεωργικές πρακτικές, αυξάνοντας σημαντικά τη διάβρωση του εδάφους και την απώλεια άνθρακα.
• Η γονιμότητα του εδάφους αυξάνεται βιολογικά σε αναγεννητικά γεωργικά συστήματα μέσω της εφαρμογής καλλιεργειών κάλυψης, εναλλαγής καλλιεργειών και προσθήκης κομπόστ και κοπριάς ζώων. Αυτές οι πρακτικές βοηθούν στην αποκατάσταση του μικροβιώματος του εδάφους και των φυτών αλλά και στην απελευθέρωση, μεταφορά και ανακύκλωση βασικών θρεπτικών συστατικών του εδάφους.
• Η οικοδόμηση της βιοποικιλότητας του οικοσυστήματος ξεκινά με τον εμβολιασμό των εδαφών με κομπόστ ή εκχυλίσματα κομποστοποίησης για την αποκατάσταση του πληθυσμού,.της δομής και της λειτουργικότητας της μικροβιακής κοινότητας του εδάφους, αποκαθιστώντας τις ιδιότητες του εδαφικού συστήματος. Οι καλώς διαχειριζόμενες πρακτικές βοσκής διεγείρουν τη ανάπτυξη των φυτών, την αύξηση των αποθέσεων άνθρακα στο έδαφος και τη συνολική παραγωγικότητα των βοσκοτόπων, ενώ αυξάνουν σημαντικά τη γονιμότητα του εδάφους και τη βιοποικιλότητα εντόμων και φυτών.
Η αναγεννητική αμπελουργία
Και η παραγωγή οινοποιήσιμων σταφυλιών δε ξεφεύγει από το μοτίβο των προβλημάτων της παγκόσμιας γεωργίας. Αντιμετωπίζει τις ίδιες προκλήσεις, με κυριότερες τα ακραία κλιματικά φαινόμενα όπως οι επαναλαμβανόμενοι καύσωνες,.η μείωση των διαθέσιμων υδατικών πόρων που συνεπάγονται και αύξηση του κόστους παραγωγής. Η εφαρμογή της αναγεννητικής γεωργίας στον αμπελουργικό τομέα αποτελεί ένα διαφορετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο τα αμπέλια συνδέονται με το ευρύτερο περιβάλλον. Οι αρχές της βασίζονται στη μίμηση της φύσης,.υποστηρίζοντας ένα ευρύ φάσμα ζωής που αποθηκεύει και ανακυκλώνει τον άνθρακα και αυξάνει τη μικροβιακή ποικιλότητα και δραστηριότητα του εδάφους, μέσω της αλληλεπίδρασης με τα φυτά (Leask, 2020).
Οι έξι πρακτικές της RA στην αμπελουργία είναι (Leask, 2020):
• Η εξισορρόπηση των διατροφικών περιορισμών στο έδαφος
• Η συνεχής κάλυψη του εδάφους
• Η ελαχιστοποίηση της καλλιέργειας του εδάφους
• Η αύξηση της ποικιλίας των μικροοργανισμών και των ζιζανίων
• Η ενσωμάτωση ζωντανών ριζών στο γεωργικό σύστημα όλο το χρόνο
• Η ένταξη και διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου
Με αυτόν τρόπο η RA δημιουργεί ένα υγιές έδαφος που περιέχει μεγάλο αριθμό ζωντανών εδαφικών μικροοργανισμών. Αυτό με τη σειρά του παράγει έδαφος υψηλής ποιότητας, ικανό για να συνδυάσει υψηλή παραγωγικότητα με αυξημένη ποιότητα. Αν και αυτές οι πρακτικές φαίνονται απλές, η εφαρμογή τους διαφέρει από αμπελώνα σε αμπελώνα. Δεν υπάρχει καμία “συνταγή” που να ταιριάζει σε κάθε περίπτωση και η εκτέλεση του συστήματος της αναγεννητικής γεωργίας χριεάζεται πειθαρχία και υπομονή καθώς η αλλαγή απαιτεί χρόνο.
Η RA είναι ένα σύστημα δύσκολο να αντιγραφεί επιστημονικά, με πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις και τοπικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες να δυσκολεύουν την αξιολόγηση. Στηρίζεται στη δοκιμή και την παρατήρηση, εστιάζοντας στο ότι κανείς δεν κατανοεί την καλλιέργεια και το περιβάλλον που την περικλείει καλύτερα από τον αγρότη. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας που επιτρέπει τον προσδιορισμό των μικροοργανισμών του εδάφους,.αυτή η κατανόηση θα βελτιωθεί ταχύτατα στο μέλλον. Η γεωπονική επιστήμη θα επηρεάζεται όλο και περισσότερο από την επιστήμη της βιολογίας συγκριτικά με αυτή της χημείας που είχε ως τώρα τον κεντρικό ρόλο στις αγροτικές καλλιέργειες (Leask, 2020).
Η RA θα μπορούσε να προσφέρει στη βιομηχανία οίνου ένα σύστημα που αυξάνει την χωρητικότητα του εδάφους σε υγρασία και τη μικροβιακή ποικιλομορφία. Έτσι θα μπορούσε να βελτιωθεί η δέσμευση και η κατακράτηση νερού και να μειωθεί η εξάρτηση από συνθετικά χημικά και λιπάσματα,.με παράλληλη αύξηση του ρόλου της καλλιέργειας οργανικών συστημάτων στο αμπελώνα. Αυτό θα μπορούσε να είναι το κλειδί για να ξεδιπλωθεί το μοναδικό “terroir” του κάθε αμπελώνα.
Για να δώσουμε στις νέες γενιές μια ευκαιρία για την παραγωγή οίνων παγκόσμιας κλάσης,.η βιομηχανία δεν πρέπει να είναι ικανοποιημένη με τη διατήρηση των οικοσυστημάτων των αμπελώνων στην τωρινή μορφή. Η RA δείχνει τεράστιες δυνατότητες ως σύστημα γεωργίας για την αποκατάσταση των εδαφών που έχουν υποβαθμιστεί έτσι ώστε να είναι παραγωγικά και για τις επόμενες γενιές.
Το θέμα της αναγεννητικής γεωργίας πραγματεύεται και το πολύ δημοφιλές ντοκιμαντέρ του 2020 “Kiss the ground”. Ακολουθεί το trailer:
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν οι εξής πηγές:
✒️ Δημήτρης Καραχάλιος, ΟΙΝΟΛΟΓΟΣ